ახალქალაქში მსხვილი მეკარტოფილეები უკვე იწყებენ კარტოფილის მოკრეფას, ისინი უკვე შეშფოთებულნი არიან კარტოფილის რეალიზაციის საკითხით, 2020 წელს ფერმერებმა მიიღეს მეტი მოსავალი, ვიდრე ადრე, თუმცა ზოგის გადაყრა მოუწიათ, ზოგი კი პირუტყვის საკვებად გამოიყენეს. კარტოფილის რეალიზაციის პრობლემა არ არის სიახლე, მაგრამ კორონავირუსის გავრცელებით და საზღვრების ჩაკეტვით, ის ორმაგად გართულდა. მაგრამ არის მეორე მხარეც – პანდემიამ მეკარტოფილეებს აიძულა იფიქრონ რეალიზაციის ალტერნატიულ მეთოდებზე. თავის მხრივ, ეს მეთოდები დაკავშირებულია მრავალ ზართან, რომელსაც ახალქალაქელი ფერმერი მარტო ვერ უმკლავდება.
ახალქალაქელი ფერმერები ყოველთვის ელოდებოდნენ მყიდველებს, რომლებიც კარტოფილს ადგილზე ყიდულობდნენ. პანდემიასთან ერთად, ყველაფერი შეიცვალა და ახალქალაქში აღარ იყო ჩვეულებრივი მყიდველები. ფერმერები მიხვდნენ, რომ გაყიდვების ბაზარი და გაყიდვების შესაძლებლობები დამოუკიდებლად უნდა მოიძებნოს.
მყიდველთა დეფიციტი ჯავახეთში რამდენიმე მიზეზის გამო იგრძნობოდა:
სიმონ მანანიანს თავისი პროდუქტის ექსპორტი თავად სურს. ფერმერს არ ჰქონდა დრო კორონავირუსამდე კონტაქტების დამყარების და ექსპორტის მარშრუტების დამყარებისათვის, ხოლო პანდემიის დაწყებისთანავე ყველაფერი გართულდა.
”საზღვრები დაკეტილია, ამის გამო ჩვენ არ შეგვიძლია წასვლა და შეთანხმება ან რეალიზება. იქ საჭიროა ადამიანი, რომელიც მიიღებს და რეალიზებას გაუკეთებს ტვირთს. საზღვრები რომ იყოს ღია, წავიდოდი. და ის, რომ ხარისხის სერთიფიკატებია საჭირო, რთულია, მაგრამ გადასაჭრელია. ჩვენი სახელმწიფო ექსპორტი პრობლემებს არ ქმნის. თუმცა, მე მინდა, რომ ადგილობრივი ადამიანი იყოს დაკავებული ექსპორტით, მაღალ ფასად იყიდოს, რადგან როდესაც ისინი ჩამოდიან სხვა ადგილებიდან, აქვთ დიდი ხარჯები, ისინი ვერ ყიდულობენ მაღალ ფასად. პრობლემა არის პანდემიაში, რომ ჩვენ კარტოფილის ექსპორტი ვერ შევძელით”, – ამბობს სიმონ მანანიანი.
სიმონ მანანიანისგან განსხვავებით, არშალუის გალისტიანმა მოახერხა ექსპორტის დალაგება, თუმცა არა კარტოფილის. სოფელ აგანადან ფერმერს საზღვარგარეთ სუნელ (სანელებლები) გააქვს. მას მიაჩნია, რომ ადგილობრივ ფერმერებს არ აქვთ საკმარისი ეკონომიკური და იურიდიული ცოდნა ექსპორტისთვის და მათ უნდა დაეხმარონ. არშალუისის თქმით, სწორედ ამ მიზეზით ღებულობენ კარტოფილის ექსპორტიორები ორჯერ მეტ მოგებას, ვიდრე ფერმერები.
არშალუის გალსტიანი უკვე 7 წელია სანელებლების ექსპორტით არის დაკავებული და 25 წელია- მისი მოყვანით. ცდილობს ის დიდი ბიზნესი გახადოს. პანდემიის დაწყებამდე პროდუქტი ექსპორტზე გადიოდა შუამავლების საშუალებით. როდესაც კორონავირუსის გავრცელება დაიწყო, საზღვრები დაიხურა, მოგება შემცირდა და არშალუისმა გადაწყვიტა პროდუქტის გატანა შუამავლების გარეშე და პრობლემები შეექმნა. როდესაც მან სცადა დოკუმენტების დალაგება ახალქალაქში ექსპორტისთვის, მას უთხრეს, რომ ის უნდა დარეგისტრირდეს, ჰქონდეს დოკუმენტები და ამ დოკუმენტების შექმნის პროცესი წინ არ იწევდა. მაგრამ ბათუმიდან მან მოახერხა დოკუმენტების მარტივად და რეგისტრაციის გარეშე დალაგება. ფინანსთა სამინისტროს მონაცემებით, წინა წლებთან შედარებით, 2020 წელს სანელებლების ექსპორტის მაჩვენებელი თითქმის სამჯერ გაიზარდა და 478,9 კილოგრამი შეადგინა.
გარდა ექსპორტისა, სიმონ მანანიანი მიიჩნევს მის გადამუშავებას მოზრდილი პროდუქტის გაყიდვის კიდევ ერთ შესაძლებლობად. ფერმერისთვის ეს არ არის მარტივი საქმე, ვინც იწყებს წარმოებას, უნდა გაითვალისწინოს ყველა დეტალი, წინააღმდეგ შემთხვევაში მასაც შეიძლება შეექმნას დამუშავებული პროდუქციის გაყიდვის პრობლემა.
”თუ ასეთი წარმოება იქნება, ეს კარგი იქნება რეგიონისთვის, მაგრამ ეს დაკავშირებულია ხარჯებთან, ის უნდა ააშენოს ადამიანმა, რომელსაც შეუძლია გადაჭრას რეალიზაციის საკითხი”, – ამბობს მანანიანი.
Jnews-ის ფერმერებთან მრავალრიცხოვანი საუბრების საფუძველზე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კარტოფილის მწარმოებლების უმეტესობას მიაჩნია, რომ მათი ბიზნესი იზრდება, ხოლო დრო არ აქვთ ექსპორტისა და გადამუშავებისათვის. მათი აზრით, ეს სხვებმა უნდა გააკეთონ.
ეკონომისტი და სოფლის მეურნეობის ექსპერტი სალომე გელაშვილი მიიჩნევს, რომ რეალიზაციის პრობლემას არაერთი მიზეზი აქვს. პრობლემის თავიდან ასაცილებლად საჭიროა კომპლექსური მიდგომა.
“ფერმერმა უნდა შეაფასო,ს რამდენის რეალიზება შეუძლია, ისე რომ კარტოფილის დარგვამდე, მას წარმოდგენა ჰქონდეს რამდენის გაყიდვას შეძლებს. როდესაც ეს ხდება ქაოტურად- არ არის სტაბილური, ბაზარი შეიძლება შეიცვალოს წლიდან წლამდე და, როგორც ჩანს, ასეც ხდება”.
ექსპერტის აზრით, ფერმერთა გაერთიანების ასოციაციებში, კოოპერატივები გაამარტივებს გაყიდვების ბაზრის მოძიების პროცესს. ხოლო დამუშავება- არის ცალკეული, რთული პროცესი, რომელიც, ეფექტის მისაღწევად, ასევე უნდა იყოს კომპლექსურად მოფიქრებული და რეალიზებული.
”ნებისმიერი წარმოება-არის დიდი ინვესტიცია, ის უნდა დაიწყოს ბიზნეს-გეგმით, რომელიც უნდა შეიცავდეს გაყიდვების ბაზრის გარკვეულ ანალიზს. უნდა არსებობდეს ფერმერთა ჯგუფი, მათ უნდა ჰყავდეთ ადამიანი, რომელიც ერკვევა პიარში, ფინანსებში, მარკეტინგში. საწარმო ვერ იარსებებს უბრალოდ იმისთვის, რომ ფერმერებისგან კარტოფილი შეიძინოს”.
სალომე გელაშვილი ფერმერებს სთავაზობს ითანამშრომლონ არსებულ საწარმოებთან.
ახალქალაქის ბიზნეს ცენტრის დირექტორი მახარე მაცუკატოვი კარტოფილის გადამამუშავებელი ქარხნის გახსნას არაოპტიმისტურად უყურებს.
”ბევრი პრობლემაა, გაჩნდება მზა პროდუქტის რეალიზაციის საკითხი”, – ამბობს მაცუკატოვი.
ახალქალაქში არ არის კარტოფილის გადამამუშავებელი ქარხანა. სამცხე-ჯავახეთში მხოლოდ ორი ასეთი საწარმოა: შპს „ფრეკო“ ახალციხის მუნიციპალიტეტში და კიდევ ერთი ინდივიდუალური მეწარმის ჟუჟუნა დემეტრაძის სახელზე, ადიგენის მუნიციპალიტეტში.
შპს „ფრეკო“ აწარმოებს კარტოფილის ჩიფსებსა და კარტოფილ ფრის. მისი წარმოებისთვის კომპანია ყიდულობს კარტოფილს ძირითადად ახალქალაქიდან.
პანდემიის გამო კომპანიას კარტოფილი-ფრის დამზადებასთან დაკავშირებით პრობლემა შეექმნა, რადგან დახურულია რესტორნები, სასტუმროები და კაფეები. „ფრეკომ“ პანდემიის დაწყებიდან შეწყვიტა კარტოფილი-ფრის დამზადება, მაგრამ ჩიფსების წარმოება განაგრძო.
”რადგან ფრის ძირითადად ყიდულობენ რესტორნები, კაფეები, სასტუმროები, ჩვენ დავიკეტეთ პანდემიის გამო და არ ვმუშაობდით. სექტემბრიდან ჩვენ გავიხსნებით და ფრიზე დავიწყებთ მუშაობას. ჩიფსების წარმოებაში არანაირი პრობლემა არ ყოფილა. ჩვენ კარტოფილს ვყიდულობთ ძირითადად ახალქალაქიდან, ხოლო ადრეულ კარტოფილს ქარელიდან, ბოლნისიდან”, – ამბობს კომპანიის წარმომადგენელი ირაკლი ქურდაძე.
ახალქალაქში 2020 წელს მოყვანილია 218 ათას ტონაზე მეტი კარტოფილი. კომპანია შპს „ფრეკო“ იყენებს მხოლოდ 1000 ტონას წელიწადში.
კომპანიას ექსპორტთან დაკავშირებით არანაირი პრობლემა არ აქვს. ჩიფსები გადის სომხეთში, აზერბაიჯანში, უკრაინაში, ლიტვაში, რუსეთსა და ჰონკონგში. ჩიფსების წარმოებაში დასაქმებულია დაახლოებით 100 ადამიანი, ხოლო კარტოფილი-ფრის – 50 თანამშრომელი.
შპს „ფრეკო“ არ აპირებს ახალქალაქში საწარმოო ფილიალის გახსნას, თუმცა ზრდის იქ შესყიდვებს. მაგრამ კარტოფილის ხარისხი და მრავალფეროვნება უნდა აკმაყოფილებდეს სტანდარტს. ახალქალაქის კომპანიამ გახსნა დიდი საწყობი, სადაც ისინი მიიღებენ კარტოფილს და დაახარისხებენ წარმოებისთვის. მათ კონტრაქტი აქვთ უკვე 30 ფერმერთან.
”ჩვენ ვმუშაობთ კონტრაქტით, ყველა პირობა წერია იქ. ფერმერებმა უკვე იციან და ჩვენთვის საჭირო კარტოფილის ჯიშებს რგავენ. ჩვენ შევთანხმდით 1000 ტონაზე, მივიღებთ მას ფერმერებისგან, თუ ის ჩვენს სტანდარტებს შეესაბამება”, – ამბობს ირაკლი ქურდაძე.
ახალქალაქის ბიზნეს ცენტრისა და ახალქალაქის კარტოფილის ასოციაციის დირექტორი მიიჩნევს, რომ განხორციელებასთან დაკავშირებული პრობლემების თავიდან აცილების მიზნით, ფერმერებმა, უპირველეს ყოვლისა, სერიოზულად უნდა იმუშაონ ხარისხზე. თუ კარტოფილის ხარისხი გაუმჯობესდება, მყიდველები იქნებიან როგორც აქ, ისე მის ფარგლებს გარეთ.
”ჩვენმა ფერმერებმა ნამდვილად უნდა გააუმჯობესონ კარტოფილის ხარისხი და შეამცირონ ნიტრატები, დაუნდობლად უკეთებენ მიწას ნიტრატებს. ეს პროცესი არ კონტროლდება. თუ ასე გაგრძელდა, რამდენიმე წელიწადში ჩვენს მიწაზე არაფერი გაიზრდება”, – ამბობს მახარე მაცუკატოვი.
ექსპორტში გამოცდილების მიღების შემდეგ, ფერმერი არშალუს გალსტიანი მიიჩნევს, რომ პრობლემა მოგვარდება, თუ ფერმერები კარტოფილის მოყვანას ბიზნესად განიხილავენ და მხოლოდ შემოსავლის წყაროდ არ მიიჩნევენ.
”როდესაც სოფლის მეურნეობა გადადის რამდენიმე ადამიანის ხელში, მიუხედავად იმისა, რომ ეს სამწუხაროა, მაშინ სოფლის მეურნეობა განვითარდება”, – ამბობს არშალუისი.
სახელმწიფოს მხრიდან, არ არის ძალიან ბევრი პროგრამა, რომელიც მიზნად ისახავს კონკრეტულად მეკარტოფილეების მხარდაჭერას. ეს არის ძირითადად სოფლის მეურნეობის დაზღვევა, რომელიც ასევე ეხება კარტოფილის მინდვრებს, მაგრამ რომელიც არ არის პოპულარული ახალქალაქში და სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის თანადაფინანსება. 2021 წლის 1 სექტემბრიდან ასევე ამოქმედდა სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის თანადაფინანსების პროგრამა, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო ფინანსურად დაეხმარება სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის და ერთეულების შეძენაში.
ჯავახეთში კარტოფილის რეალიზების პრობლემა, როგორც ეს მცირე კვლევის შედეგად გაირკვა- კომპლექსურია. ფერმერის მიდგომიდან დაწყებული და იმპორტისა და ექსპორტის გაანგარიშებით დამთავრებული სახელმწიფო დონეზე არის ხარვეზი. პანდემიამ გაამძაფრა უკვე არსებული პრობლემა.
მახარე მაცუკატოვი ვარაუდობს, რომ ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში მოსავალი იგივე იქნება, როგორც შარშან, შესაძლოა ცოტა მეტიც. მოსავლიანობა საშუალოდ იგივეა, მაგრამ დათესილი ფართობიც დიდად არ განსხვავდება. დღეს კარტოფილს ყიდულობენ ახალქალაქში 70-80 თეთრად და გააქვთ რუსეთში. თუმცა, კარტოფილი შემოიტანეს თურქეთიდან, რომელიც საქართველოს ბაზარზე 50-60 თეთრი ღირს. მაცუკატოვი მიიჩნევს, რომ ახალქალაქის კარტოფილის რეალიზების მდგომარეობა დამოკიდებულია კარტოფილის სიტუაციაზე ექსპორტიორ და იმპორტიორ ქვეყნებში. რადგან კარტოფილზე მოთხოვნა და შიდა მოხმარება იგივე რჩება, შეზღუდულია პანდემიის გამო და ეს შეიძლება შეცვალოს მხოლოდ ეპიდემიოლოგიურმა მდგომარეობამ. საქართველოს ბაზარზე კარტოფილის არსებობა და ექსპორტიორი ქვეყნები განსაზღვრავს ახალქალაქის კარტოფილის ფასს და მათზე მოთხოვნილებას.
