25 თებერვალს, სუმგაიტის ხოცვა-ჟლეტის უდანაშაულო მსხვერპლთა ხსოვნის პატივსაცემად, თბილისში არასამთავრობო ორგანიზაცია „საქართველოს სომხური სათვისტომოს“ და სომეხთა ეპარქიის კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრის „ჰაიარტუნის“ ინიციატივით მშვიდობიანი მსვლელობა გაიმართა.
ავლაბრის წმინდა ეჩმიაძინის ეკლესიის მიმდებარე ტერიტორიიდან სომეხთა ჯგუფი წმინდა გევორგის საკათედრო ტაძრისკენ გაემართა, სადაც საკვირაო წმინდა ლიტურგიის შემდეგ სომხური ეპარქიის წინამძღვარი ეპისკოპოსი ტერ კირაკოს დავთიანი სიტყვით გამოვიდა. დავთიანის თაოსნობით სამახსოვრო ლიტურგია ჩატარდა.
ტაძარში საქართველოს სომეხთა ეპარქიის წინამძღვარმა სიფხიზლისკენ მოწოდებით ისაუბრა.
„ჩვენ გვახსოვს სუმგაიტი, გენოციდი, 44-დღიანი ომი, მაგრამ მათზე ფიქრით, რას ვაკეთებთ? რა ნაბიჯებს ვდგამთ? სამწუხაროდ, არაფერს. ჩვენი ხალხი დღეს, უძღები შვილივით, წაართვეს სიცოცხლის ერთი ნაწილი, ფუჭად კარგავს, არ სურს ყველაფრის გადარჩენა და მხოლოდ მტრის გახსენებით და ლანძღვით, მხოლოდ ხსენების დღეებს ვუმატებთ. ჩვენ გვიხარია, როცა რომელიმე ქვეყანა გმობს ამ ყველაფერს, მაგრამ ეს არაფერია, ნულია. როდესაც პატარა მწერი ქსელში ვარდება, ის იხლართება და რჩება იქ, ხოლო დიდის დაჭერისას ის ხევს და გამოდის, შესაბამისად, ძლიერს ვერასდროს დაგმობენ. ძლიერი ადამიანი რომ დაგმო, მასზე ძლიერი უნდა გახდე, მაგრამ, როგორც ჩანს, ყველაფერს შევეგუეთ. შევიკრიბოთ, გავერთიანდეთ, რათა დავიცვათ ყველაფერი, რაც დღეს გვაქვს“.
ლიტურგიის დასრულების შემდეგ მსვლელობის მონაწილეებმა „ჰაიარტუნის” ცენტრისკენ გადაინაცვლეს, სადაც სუმგაიტის პოგრომებზე ფილმი აჩვენეს, რომელმაც მთლიანად შეცვალა დამსწრეების ემოციური შინაგანი სამყარო.
„სუმგაიტის ხოცვა-ჟლეტა ერთ-ერთი ყველაზე რთული და ტრაგიკული მოვლენაა ჩვენს თანამედროვე ისტორიაში, რომლის დაუსჯელობამ ბაქოში ახალი ხოცვა-ჟლეტა გამოიწვია, შემდეგ მარაგაში, შემდეგ საფაროვისთვის ეროვნული გმირის წოდების მინიჭებისთვის ლეიტენანტი მარგარიანის მკვლელობა, სასტიკი 44-დღიანი ომი – ეს ყველაფერი იმაზე მეტყველებს, რომ ჩვენ უნდა ვისწავლოთ გაკვეთილი ისტორიიდან, ვიყოთ ერთიანი და გავერთიანდეთ, რათა დავძლიოთ ის სირთულეები, რომლებიც დღეს ჩვენს ხალხს აწყდება“, – თქვა არტურ მირზოიანმა, საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „საქართველოს სომხურმა სათვისტომო”-ს ხელმძღვანელმა.
ფილმის ჩვენებას იმ წლებში ბაქოში დაბადებული და იქ მცხოვრები არსენიც ესწრებოდა.
„მახსოვს ერთხელ, როცა სამხედრო ფორმაში მიწისქვეშა გადასასვლელზე გადავდიოდი, მოვიდა ჯარისკაცების ჯგუფი და აზერბაიჯანულად მკითხეს, რა ეროვნების ვიყავი, ვუთხარი სომეხი ვარ, არ მოვიტყუე, ერთ-ერთმა მხარზე მკრა ხელი და თქვა: შენ ნამდვილი კაცი ხარ, რადგან არ ფარავ, რომ სომეხი ხარ. ის, რაც იქ მოხდა, საშინელება იყო, მასობრივი გენოციდი, მაგრამ იყვნენ აზერბაიჯანელებიც, რომლებიც სომხებს სახლებში მალავდნენ, მაგრამ ისინი ცოტანი იყვნენ. ბევრმა მათგანმა დაივიწყა მათი ცხოვრების წლები და ერთად განვლილი გზა. მახსოვს, სამშობიაროში ერთი ექთანი იყო, მკაფიო ინსტრუქცია იყო ბავშვებს ხელებზე სამაჯურების შეკვრა, რომლითაც სომხებს ასხვავებდნენ, ექთანმა ყველა ბავშვს ხელიდან სამაჯური მიხსნა და როცა სამშობიაროში სომეხი ჩვილების მოსაკლავად მოვიდნენ, ვერ შეძლეს“, – ყვება არსენი და კვლავ იხსენებს ნანახს.
საბჭოთა აზერბაიჯანის ქალაქ სუმგაიტში 1988 წლის 27-29 თებერვალს აზერბაიჯანის ხელისუფლების მიერ სახელმწიფო დონეზე ორგანიზებული სუმგაიტის პოგრომები, გენოციდი და ქალაქში სომეხი მოსახლეობის მასობრივი დეპორტაცია.
სომეხი ხალხის წინააღმდეგ ჩადენილი ამ დანაშაულის მიზანი იყო არცახის მოძრაობის შეფერხება, სომხების დატერორება ახალი სისხლიანი ქმედებების პერსპექტივით და აღკვეთა არცახის განმათავისუფლებელი ბრძოლის გავრცელება.
