სომხურ საინფორმაციო ველში აქტიურად განიხილება სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტაციისა და დემარკაციის ფარგლებში 4 სოფლის აზერბაიჯანისთვის „გადაცემის“ საკითხი. მიუხედავად იმისა, რომ პრობლემა სხვადასხვა წყაროდან პოლარიზებული ინტერპრეტაციები მიიღო, ინფორმაციის ხმაური და დეზინფორმაცია საშუალო ადამიანს პრობლემის აღქმას ართულებს. რომელ სოფლებზეა საუბარი და რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ამას, Jnews-ი პოლიტოლოგს, კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორს ალექსანდრე ისკანდარიანს ესაუბრა.
– კონკრეტულად რომელ სოფლებს მოითხოვს აზერბაიჯანი და რა პირობებს სთავაზობს?
– რეალურად, ამ საკითხზე მოლაპარაკებები არ მიმდინარეობს. ფაქტობრივად, რასაც აზერბაიჯანი აყენებს, არის ულტიმატუმები. საერთო ჯამში საუბარია 8 სოფელზე [ბაგანის აირიმი, აშაგი ასკიფარა (ნერკინ ვოსკეფარი), ხეირიმლი და გიზილგაჯილი, იუხარი ასკიფარა (სომხური სახელი: ვერინ ვოსკეპარი), სოფულუ, ბარხუდარლუ სომხეთის ტავუშის რეგიონში, ასევე კიარკი (სომხური დასახელება: ტიგრანაშენი) რედ. არარატის მხარეში ].
ეს ის სოფლებია, რომლებიც საბჭოთა დროს აზერბაიჯანს ეკუთვნოდა. საბჭოთა პერიოდში არსებობდა ადმინისტრაციული საზღვარი და ტერიტორიებს შეეძლოთ წინ და უკან გადაადგილება, რადგან ერთმა კოლმეურნეობამ გადაწყვიტა გადასულიყო მეორეში, ეს კოლმეურნეობა იყო სომხეთის სსრ-ს ტერიტორიაზე, ხოლო მეორე აზერბაიჯანის სსრ-ს ტერიტორიაზე. ყველაფერი საკმაოდ რთული იყო. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად, თეორიულად, სერიოზულად უნდა ჩავერთოთ საზღვრის დელიმიტაციასა და დემარკაციაში. აზერბაიჯანი ამას არ ეთანხმება. ის უბრალოდ გარკვეულ ტერიტორიებს მოითხოვს.
ამ სოფლებიდან 4 [ბაგანის აირიმი, აშაგი ასკიფარა (ნერკინ ვოსკეფარი), ხეირიმლი და გიზილგაჯილი – რედ.] მდებარეობს ტავუშში, აზერბაიჯანის საზღვარზე. იქ არის ტერიტორიები, რომლებიც სომხეთის კონტროლის ქვეშაა, მაგრამ ეკუთვნოდა აზერბაიჯანს და პირიქით, რომლებიც აზერბაიჯანის კონტროლის ქვეშაა, მაგრამ ეკუთვნის სომხეთს.
ეს სოფლები არაექსკლავურია, რუკას თუ დააკვირდებით, ანუ ისინი საავტომობილო გზით უკავშირდებიან აზერბაიჯანს. რეალურად სოფლები არ არის, ხალხი არ ცხოვრობს, ეს სოფლები დანგრეულია, მაგრამ აზერბაიჯანს ამ ტერიტორიების პრეტენზია აქვს.
– როგორია სომხეთის ხელისუფლების პოზიცია ამ საკითხთან დაკავშირებით?
– ფაშინიანის იდეა – ეს 4 სოფელი, რომელიც ტავუშშია, უპირობოდ გადასცეს აზერბაიჯანს. ამის სანაცვლოდ სომხეთი აზერბაიჯანისგან არ ითხოვს მსგავს ტერიტორიებს, რომლებიც აზერბაიჯანის ტერიტორიაზეა და ეკუთვნის სომხეთს.
აზერბაიჯანი ითხოვს ყველა იმ ტერიტორიას, რომელიც ვითომ მას ეკუთვნოდა საბჭოთა კანონმდებლობით, ხოლო არ აპირებს ზუსტად იმავე ტერიტორიების დაბრუნებას, რომლებსაც აკონტროლებს. ეს ტერიტორიები მოიცავს არწვაშენს, ასევე დაახლოებით 200 კვ.კმ-ს, რომელიც ახლა, ღარაბაღის ომის შემდეგ იქნა აღებული. ამ ტერიტორიების დათმობას არ აპირებენ.
ფაშიანიანის იდეით, საუბარია ამ ტერიტორიებიდან დელიმიტაციის დაწყებაზე, მაგრამ რეალურად ეს ცალმხრივ დათმობას ჰგავს.
– ფაშინიანმა თქა, რომ სომხეთი სანაცვლოდ თავის 31 სოფელს მოითხოვდა. რამდენად რეალურია ეს?
– არა მგონია, დღესდღეობით შეგვიძლია რამე მოვითხოვოთ.
სწორი იქნებოდა კომისიის შექმნა, დაჯდომა და დელიმიტაცია, დემარკაცია, როგორც სომხეთისა და საქართველოს შემთხვევაში, როგორც საქართველოსა და აზერბაიჯანში. მაგრამ ეს არ კეთდება.
– რატომ არ იქმნება კომისია და ეს პროცესი არ მიმდინარეობს კონსტრუქციულად?
– იმიტომ, რომ აზერბაიჯანს მშვიდობა არ სჭირდება. მას სომხეთი რაც შეიძლება დასუსტებული სჭირდება. ნებისმიერი ანკლავი ან ექსკლავი – ზრუნვაა. ეს უნდა მოეწყოს, გადაწყდეს რუკაზე, უამრავი რამ უნდა მოგვარდეს. იქ იცხოვრებს თუ არა ხალხი? თუ ასეა, საიდან მიიღებენ გაზს, წყალს და ა.შ. სომხეთის ტერიტორიიდან? და თუ აზერბაიჯანის ტერიტორიიდან, მაშინ რომელი ტერიტორიების გავლით, როგორ? და ასე შემდეგ. ყველა ეს საკითხი მოლაპარაკების პროცესში წყდება, თუ ეს ნორმალურად მოგვარდება. სომეხი და აზერბაიჯანელი ექსპერტების კონკრეტული თანამშრომლობის რეჟიმში. ეს ძალიან რთული პროცესია. დავუშვათ, რომ ეს პროცესი სომხეთსა და საქართველოში 30 წელია მიმდინარეობს. საზღვრის დაახლოებით 2/3 იყო შემოსაზღვრული. ეს ექვემდებარება ნორმალურ ღირსეულ ურთიერთობებს ქვეყნებს შორის. საქართველოსა და სომხეთს ნორმალური ურთიერთობა აქვთ. ეს პროცესი მიდის საქართველოში და აზერბაიჯანში, იქ უფრო უარესია, რადგან იქ დავით გარეჯია, ეს საკითხი არანაირად არ წყდება. და აქ, როგორც ჩანს, ვარაუდობენ, რომ ეს შეიძლება გაკეთდეს უცერემონიოდ ერთ თვეში, მაგრამ ეს ასე არ წყდება. მაგრამ აზერბაიჯანი არ ეთანხმება ასეთ პროცესს – ნორმალურ დელიმიტაციას. და ამიტომ, ოფიციალურ ერევანს მიაჩნია, რომ პრობლემის ამ გზით გადაჭრა შესაძლებელია, ყველა სადავო ტერიტორიის დათმობა, შემდეგ კი მოლაპარაკებების დაწყება.
– რა შედეგები მოჰყვება ჩამოთვლილი სოფლების გადაცემას სომხეთისთვის?
– ცუდი, რადგან რამდენიმე გზა გაქრება, ახალი უნდა აშენდეს. სხვა ტერიტორიები ნაკლებად მოსახერხებელია, ანუ გზები მთებში უნდა აშენდეს. უფრო მეტიც, ეს ის გზებია, რომლებიც სომხეთიდან საქართველოსკენ მიდის. სტრატეგიულად ეს მნიშვნელოვანი იქნება, რადგან ის ტერიტორიები, რომლებიც აზერბაიჯანმა დაიპყრო და აკონტროლებს, ჩვეულებრივ იქ აშენებენ რაიმე სახის სამხედრო ობიექტებს, აშენებენ გზებს და ა.შ. ნებისმიერ შემთხვევაში გზასთან ძალიან ახლოს იქნება. ამგვარად ეს არ არის მომგებიანი როგორც სტრატეგიულად, ასევე ეკონომიკურად.
