მთიან ყარაბაღში მცხოვრები 120 000 ადამიანი, რომლებიც 8 თვეზე მეტია ბლოკადაში იმყოფება, სერიოზული სოციალურ-ეკონომიკური გამოწვევებისა და ჰუმანიტარული კრიზისის წინაშე აღმოჩნდა. მდგომარეობა დღითიდღე უარესდება. როგორია ამ ყველაფერზე სომხური საზოგადოებისა და სომხური თემის რეაქცია, რა ნაბიჯებს დგამს მეზობელი სახელმწიფო – საქართველო, როგორც სომხური, ისე ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მხრიდან და როგორია სომხური დიასპორის რეაქცია და ქმედება მთელს მსოფლიოში.
მთიან ყარაბაღში არსებული ვითარება შეისწავლა საქართველოს სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა 28 ივლისს გამოქვეყნებულ სტატიაში სათაურით: „საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოება მთიან ყარაბაღში ჰუმანიტარულ კრიზისზე რეაგირებას ახდენს“, რომელშიც პოლიტიკური საზოგადოება თავის სოლიდარობას და მხარდაჭერას გამოუთქვამს კონფლიქტის ყველა მხარეს და კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულ მოსახლეობას.
„მხარეებმა თავი უნდა შეიკავონ შემდგომი ესკალაციისგან, ქმედებებისგან, რომლებიც კიდევ უფრო დააზარალებს ისედაც მყიფე მოლაპარაკებების გარემოს და კონფლიქტისგქნ დაიცვან დაზარალებულთა ღირსება, უფლებები და უსაფრთხოება.
ჩვენ ვთვლით, რომ შექმნილ ვითარებაში აზერბაიჯანის ხელისუფლებას განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა ეკისრება მთიან ყარაბაღში მცხოვრები სომეხი მოსახლეობის უსაფრთხოებისა და უფლებების დაცვაზე. როგორ გადალახავს აზერბაიჯანი ამ გამოწვევას, გავლენას მოახდენს მთლიანად რეგიონიs მშვიდობასა და ურთიერთობებზე“, – აღნიშნულია გავრცელებულ განცხადებაში.
რამდენიმე ქართულმა უფლებადამცველმა ორგანიზაციამ ქვემოთ დაწერა.
საქართველოს სომხური საზოგადოებრივი პლატფორმის პრეზიდენტი გიორგი თუმასიანი აქტიურად ადევნებს თვალს ყარაბაღის საკითხს, რომელმაც ღია წერილი გაუგზავნა გაეროს გენერალური მდივნის მოადგილეს ჰუმანიტარულ საკითხებში და გადაუდებელი დახმარების კოორდინატორ მარტინ გრიფიტსს, მანამდე კი USAID-ის ადმინისტრატორს სამანტა პაუერს. თუმასიანმა თავის წერილში მიუთითა მთიანი ყარაბაღის ბლოკადაზე და მოუწოდა მთიანი ყარაბაღისთვის სასწრაფოდ მიეწოდებინათ ჰუმანიტარული დახმარება.
კითხვაზე, მიიღო თუ არა ღია წერილებზე პასუხი, გიორგიმ უპასუხა, რომ პირად პასუხს არ ელოდა, მაგრამ ელოდება მათ რეაქციას ამ თემებზე.
„საქართველოში მოქმედი სომხური არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობას მთიანი ყარაბაღის ბლოკადასთან დაკავშირებით უკიდურესად ნეგატიურად ვაფასებ, რადგან ამ ორგანიზაციების უმეტესობა არანაირ ზომებს არ იღებს და არც კი ეხება ამ თემას სოციალურ გვერდებზე, რაც კიდევ ერთხელ ცხადყოფს, რომ ამ ორგანიზაციების დღის წესრიგი არ არის სომხური. არის რამდენიმე ორგანიზაცია, რომლებიც აქტიურად მუშაობს ამ საკითხზე და კარგი იქნება, თუ სხვა ორგანიზაციები, რომლებიც თავს სომხებს უწოდებენ, ერთობლივად იმოქმედებენ.
გარდა ამისა, ყველა ის ორგანიზაცია, რომელსაც აქვს სახელმწიფო დაფინანსება, საერთოდ არ რეაგირებს მთიან ღარაბაღში არსებულ ვითარებაზე“, – აღნიშნა გიორგიმ პასუხში.
რაც შეეხება ქართულ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, ის აღნიშნავს, რომ ზოგიერთმა მათგანმა გააკეთა განცხადება, მაგრამ ზოგადად ეს საკმარისი არ არის.
„მიუხედავად ხელისუფლების განცხადებებისა, რომ მათ სურთ შუამავლის როლი შეასრულონ და დაეხმარონ საკითხის მოგვარებაში, მათი ქმედებები საპირისპიროს მოწმობს, ისინი არ არიან დაინტერესებული მთიანი ყარაბაღის ჰუმანიტარული კრიზისით და სომეხი დეპუტატებიც კი არ არიან ჩართული ამ პროცესში. სამთავრობო მედია არავითარ ფორმატში არ აშუქებს ჰუმანიტარულ კრიზისს, განცხადებებს აკეთებენ მხოლოდ ოპოზიციური არასამთავრობო ორგანიზაციები, მაგრამ არც ოპოზიციური ტელეკომპანიები არ აშუქებენ ამ თემაზე სიახლეებს“.
იმის გასაგებად, თუ რა ვითარებაა მსოფლიოს სომხურ საზოგადოებებში რეაქციებთან დაკავშირებით ყარაბაღში არსებულ სიტუაციასთან დაკავშირებით, Jnews-ი ესაუბრა პოლიტოლოგს, ეკონომისტს, კავკასიის ინსტიტუტის უფროს მკვლევარს ჰრანტ მიქაელიანს.
– როგორია სომხური საზოგადოების აქტიურობა სხვადასხვა ქვეყანაში მთიანი ყარაბაღის ბლოკადაზე და ჰუმანიტარულ კატასტროფაზე საუბრისას თუ რაიმე ნაბიჯის გადადგმისას?– როგორი დამოკიდებულება, მიდგომა და ქცევა აქვთ სომხეთის რესპუბლიკაში მცხოვრებ სომხებს ამ საკითხთან დაკავშირებით?
– სომხეთის რესპუბლიკის სომხების დამოკიდებულება თეორიულად შეიძლება დაიყოს 2 ნაწილად, ამჟამინდელი ხელისუფლების მომხრეები და მათი ოპონენტები. ეს დამოკიდებულება ამ ნიშნების მიხედვით უნდა გაიყოს, რადგან ამ ხელისუფლების პოზიცია აშკარად ანტიარცახულია, ხოლო ოპონენტებს, წინააღმდეგობის სხვადასხვა მიზეზი აქვთ, მაგრამ მთავარი ისაა, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში მიზეზი უნდა იყოს არცახი.
მაგრამ გასაკვირია, რომ ეს ასე არ არის, უახლესი სოციალური გამოკითხვები აჩვენებს, რომ ამჟამინდელი ხელისუფლების მხარდამჭერთა კრიტიკული უმრავლესობა ეწინააღმდეგება არცახის აზერბაიჯანიზაციას და მათი პოზიცია ისეთია, რომ არცახი არ შეიძლება იყოს აზერბაიჯანის შემადგენლობაში, სასურველია სომხეთში, ბევრისთვის არ არის გამორიცხული, რომ ის რუსეთის შემადგენლობაშიც იყოს, ბევრისთვის დამოუკიდებელი სტატუსიც მისაღებია, ყოველ შემთხვევაში, შედარებითი უმრავლესობა სომხეთთან გაერთიანების მომხრეა. მაგრამ ხალხის აზრი არ არის საკმარისი რაიმე ქმედების განსახორციელებლად და აქ უკვე ოპოზიცია განიცდის წარუმატებლობას, რადგან ამ განწყობებს პოლიტიკურ ქმედებად ვერ აქცევს.
სამწუხაროდ, სომხური კონსენსუსი ამ საკითხზე არ იქცევა რაიმე ქმედებებად, რადგან დღევანდელი ხელისუფლება ძალიან ოსტატურად აქცევს მოსახლეობის ყურადღებას სხვადასხვა პრობლემისკენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, პრობლემა ის არის, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ხალხს აქვს აზრი, ის ქმედებაში არ ითარგმნება, რადგან დღევანდელი ხელისუფლების წარმომადგენლები არიან მაღალი დონის პროფესიონალები საზოგადოებრივი აზრისა და პოლიტიკური მოქმედების მართვაში.
სამწუხაროდ, სომხური კონსენსუსი ამ საკითხზე არ გადადის რაიმე ქმედებებაში, რადგან დღევანდელ ხელისუფლებას ძალიან ოსტატურად გადააქვს მოსახლეობის ყურადღება სხვადასხვა პრობლემისკენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, პრობლემა ის არის, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ხალხს აქვს შეხედულება, ის ქმედებაში არ გადადის, რადგან დღევანდელი ხელისუფლების წარმომადგენლები არიან მაღალი დონის პროფესიონალები საზოგადოებრივი აზრისა და პოლიტიკური მოქმედების მართვაში.
– სომხური ლობი მთელს მსოფლიოში, მაგალითად, საკმაოდ აქტიური და გავლენიანია გენოციდის აღიარების საკითხში, მაგრამ ახლა, როგორც ჩანს, ეს არ იგრძნობა მთიანი ყარაბაღის შემთხვევაში. როგორ ფიქრობთ, არის თუ არა ამ საკითხში საერთო მიდგომისა და ქცევის წინაპირობები?
– პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რა არის სომხური ლობი, მას ძირითადად აშშ-ში ჰქონდა გავლენა და ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. მაგალითად, სომხებს რუსეთში ნაკლები გავლენა აქვთ, უფრო ფინანსურად და კულტურულად? იმიტომ, რომ რუსეთს აქვს ავტორიტარული სისტემა და შეუძლებელია ქვემოდან რაღაცის შეცვლა ხელისუფლების თანხმობის გარეშე, ხოლო რუსეთში ყველაზე დიდი დიასპორა პოლიტიკურად იმდენად ქმედითუნარიანი არ არის.
საფრანგეთის დიასპორაში, ისევე როგორც აშშ-ში, მოქმედმა ხელისუფლებამ შემოიღო გამყოფი ხაზები, ურთიერთსიძულვილი, განხეთქილება და ეს მნიშვნელოვნად ამცირებს მოქმედების შესაძლებლობას. ბერძნული და ასურული დიასპორა და ნაწილობრივ, მაგრამ არა ყოველთვის, ებრაული დიასპორა ყოველთვის უერთდებოდა სომხურ დიასპორას ამ საკითხებში, რომლის გარეშეც სომხური დიასპორა ობიექტურად ვერაფერს ვერ განახორციელებს. აუცილებელია გავიაზროთ, რომ სომხური დიასპორა პატარაა და არ აქვს დიდი ფინანსური მხარდაჭერა, დიახ, სომხეთთან შედარებით, გაცილებით მეტი შესაძლებლობებია, მაგრამ, მაგალითად, აშშ-ში ის არ არის ყველაზე მდიდარი და არც ყველაზე გავლენიანი და ხალხმრავალი, ე.ი. არ ღირს შესაძლებლობების გადაჭარბება.
რაც შეეხება არცახის საკითხს, უნდა აღინიშნოს, რომ, სამწუხაროდ, გენოციდის დღის წესრიგიც მოქმედი ხელისუფლების წყალობით ან გამო ჩაქრა და დიასპორა ამას წინააღმდეგობას ვერ უწევს. უნდა ვიცოდეთ, რომ თუ რაიმე საკითხი არ არის ქვეყნის ინტერესებში, მაშინ ლობი იქ არ იმუშავებს, მეორე მხრივ, იქნება ქმედებები, თუ სომხური დიასპორა შეძლებს სუბიექტურად ადეკვატურად იმოქმედოს, მაგრამ გენოციდის დღის წესრიგით, სომხურ დიასპორას ამ წლების განმავლობაში ახალი დღის წესრიგი არ ჩამოუყალიბებია, ვფიქრობ, კვლავ სომხეთიდან მოდის.
მაგალითად, როდესაც რიგმა ქვეყანებმა სომეხთა გენოციდი აღიარეს, შესაძლებელი იყო ახალი დღის წესრიგის ჩამოყალიბება: არცახის საკითხი და სომხეთში რეპატრიაცია, ეს საკითხები დიასპორის ყურადღების ცენტრში არ იყო იმდენად, რამდენადაც უნდა იყოს, და ახლა, განხეთქილების გათვალისწინებით, არ არსებობს ასეთი შესაძლებლობა, რომ ეს საკითხები სამიზნედ იქცეს, თუმცა თუ სომხეთი მას ორგანიზაციულად დაუჭერდა მხარს, დიასპორა გამოიყენებდა თავის პოტენციალს ეფექტური ქმედებებისთვის.
– ბევრი არასამთავრობო ორგანიზაცია ამჯობინებს გაჩუმდეს და არ ისაუბროს არსებულ ვითარებაზე. თქვენი აზრით, რა მიდგომაა საჭირო, რისი გაკეთება შეუძლიათ სომხეთის ფარგლებს გარეთ მოქმედ სომხურ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, შეიძლება თუ არა მათმა ერთობლივმა მუშაობამ რამე შეცვალოს?
– აქ ორი ძირითადი პრობლემაა, ჯერ ერთი, სომხური ორგანიზაციები თითქოს ვერ აყალიბებენ თანამედროვე დღის წესრიგს, ამუშავებენ სტრატეგიებს, გეგმებს, ეს ძალიან სერიოზული პრობლემაა და ეხება სომხეთსაც და დიასპორასაც, მეორეც, გაერთიანება- ძალიან სერიოზული პრობლემაა, რადგან ყველას მიმართ ნდობის ნაკლებობა იგრძნობა, რასაც ბევრი ობიექტური და სუბიექტური მიზეზი აქვს.
ერთობლივი მუშაობის უუნარობას მიჰყავს იქამდე, რომ ამ პრობლემას აწყდება ცალცალკე ყველა. ამჟამად ასეთ მდგომარეობაშია არცახი, მაგრამ გვაქვს სხვა მრავალი შემთხვევა, მაგალითად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს სომხური სათვისტომო ბოლო 100 წლის განმავლობაში განიცდიდა ზეწოლას და შევიწროებას, და ეს პრობლემა გაგრძელდა გასული 30 წლის განმავლობაში, კერძოდ, ჯავახეთში, წალკაში, თბილისში და სხვა არაფერი გაკეთებულა არც სომხეთის და არც დიასპორის მხრიდან. იგივე პრობლემა გვაქვს არცახის შემთხვევაში, რომელიც პოლიტიკურიც არის.
აქ მთავარი პრობლემა ისაა, რომ სომხურმა სამყარომ არ ისწავლა ადეკვატური, ერთიანი და სწორი დღის წესრიგით მოქმედება, და ეს არის არცახის ამ კონფლიქტის შედეგი, რაც გამოიხატება როგორც ორგანიზაციების დონეზე, ასევე ხალხის სოციალური გაერთიანების საფუძვლების შემთხვევაში.
