საქართველოში გვერდიგვერდ ცხოვრობენ სხვადასხვა ეროვნებისა და ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები. ყოველდღიურ ცხოვრებაში ჩვეულებისამებრ ურთიერთობენ, ქვეყანაში ეთნიკური კონფლიქტები ძალიან იშვიათია, მაგრამ სიძულვილის ენა დროდადრო „თავ მაღლა წევს“. Jnews-მა შეეცადა გაერკვია პრობლემის არსი, რა არის საქართველოში სიძულვილის ენის გააქტიურების მიზეზები და რა შეიძლება გამოიწვიოს მან.
2023 წლის მაისში ინტერნეტში მოხდა რამდენიმე ინციდენტი, რომელიც კონკრეტულად მიზანმიმართული იყო ან შეიცავდა სიძულვილის ენას.
თუ ამ ყველაფერს ემოციური კუთხით შევხედავთ, იწვევს სიძულვილს და შეუწყნარებლობას, გაუცხოებას და „განსხვავებულების“ უარყოფას. მაგრამ როდესაც ამ დარგის ექსპერტები ამ ყველაფერს კვლევის მიზნით უყურებენ, ისინი ბევრად უფრო ღრმად ხედავენ, ხედავენ მიზეზებს, თუ რატომ ხდება ეს.
გიორგი გობრონიძე – ამერიკული უნივერსიტეტის საერთაშორისო ურთიერთობების პროფესორი, რომელმაც არაერთხელ ჩაატარა კვლევა ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში. ის მიიჩნევს, რომ სიძულვილის ენის გავრცელების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი არის მისი ხელოვნური შექმნა საზოგადოების შიშით მანიპულირების გზით, რომლის უკან მემარჯვენე ჯგუფები დგანან.
„დღეს ჩვენ რეალურად განვიცადეთ ორი ეთნოტერიტორიული კონფლიქტი, როდესაც აფხაზებმა და ოსებმა დაიწყეს რუსეთის მიერ მხარდაჭერილი მოძრაობები და, შესაბამისად, განცალკევების საფრთხე. რისკები, ძირითადად, იმაში მდგომარეობდა, რომ საზოგადოების დომინანტური ნაწილი ყველას ერთნაირი მზერით უყურებს და ამბობს, მათ მართლა არ უნდათ განცალკევება? შესაბამისად, ხშირად უსაფუძვლო შიშს ძალიან კარგად იყენებენ ქართულ საზოგადოებაში ულტრანაციონალური განწყობების, საკუთარი მოქალაქეების მიმართ შეუწყნარებლობის გასაღვივებლად“.
ამ ულტრანაციონალური ჯგუფების მიერ მოწოდებული სიძულვილის ენა ხშირად იღვიძებს, როდესაც უმცირესობები აღნიშნავენ ეროვნულ დღესასწაულს ან ტრაურის დღეს.
ყოველწლიურად 24 აპრილს სომხები სხვადასხვა ქვეყანაში და სომხეთში ძალადობისა და გენოციდის წინააღმდეგ აწყობენ საპროტესტო მსვლელობას. წელს, თბილისში სომეხთა გენოციდის 108-ე წლისთავისადმი მიძღვნილ საპროტესტო აქციაზე, ქალი თავს დაესხა სომეხ გოგონას იმის გამო, რომ სახეზე სომხეთის დროშა ეხატა.
Լուսանկարում՝ հարձակման ենթարկված աղջիկն է ფოტოზე არის გოგო, რომელსაც თავს დაესხნენ
ამ თემაზე, «საქართველოს სომხური სათვისტომოს» ორგანიზაციის ხელმძღვანელი არტურ მირზოიანი Facebook-ის გვერდზე წერს:
„ავტოსადგურზე დემონსტრაციის დაწყებისთანავე, მოხუცმა ქალმა (რომლის გადაღებაც მოხერხდა) შეურაცხყოფა მიაყენა ჩვენი მარშის მონაწილეებს, რის შემდეგაც მან სცადა ზიანი მიეყენებინა მსვლელობაში მონაწილე ახალგაზრდა გოგონას, რომლის სახეზეც სომხეთის დროშა იყო დახატული, ჯერ ხელი დაუზიანა, მერე სახეში დარტყმა მოინდომა, ბოლოს კი ყელზე სტაცა ხელი და დახრჩობა სცადა“.
ამ შემთხვევიდან თვეები გავიდა, მაგრამ ამ საქმეზე პოლიციიდან არანაირი სიახლე არ არის.
როცა საზოგადოებაში სიძულვილის ენა არ იღვიძებს, ის ხელოვნურად იღვიძებს თავად პოლიტიკურ სფეროში. თუმცა ხშირად მათი მიზეზები არც თუ ისე აშკარაა, შავი PR გარანტირებულია.
ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევაა მისი შეურაცხყოფის „წყალობით“ ცნობილი ლაშა არსენიძე, რომელიც ანტისომხურ განცხადებებს აკეთებს, «ტრიბუნა» პარტიის ბანერის ფონზე საქართველოში მცხოვრები სომხების მიმართ შეურაცხმყოფელ სიტყვებს წარმოთქვამს.
Լուսանկարում՝ Լաշա Արսենիձեն է ფოტოზე: ლაშა არსენიძე
მსგავსი შემთხვევები საკმაოდ ადვილად პოულობს ადგილს ქართულ რეალობაში, რამდენადაც ასეთ შემთხვევებზე მოთხოვნილი პასუხისმგებლობა ზედმეტად რბილია.
საქართველოს შსს-მ წვრილმანი ხულიგნობის მუხლით აღძრა საქმე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით, რომლის მიხედვითაც ლაშა არსენიძე 12 დღიანი პატიმრობის შემდეგ გაათავისუფლეს.
მაგრამ ყველა არ მიიჩნევს ამ სასჯელს კანონიერად. საქართველოში მცხოვრებმა სომეხთა ჯგუფმა ადექვატური პასუხის მოთხოვნით ორგანიზაცია „საქართველოს სომხურ სათვისტომოს“ ხელმოწერების შეგროვებით მიმართა. ისინი ორგანიზაციას სთხოვენ შესაბამისი ზომების მიღებას სომხების კანონიერი ინტერესების დასაცავად. ეს კამპანია ყოველდღიურად იზრდება, აგროვებს ათასობით ხელმოწერას.
ხელს აწერენ არა მხოლოდ სომხები, არამედ ადამიანები, რომლებიც დისკრიმინაციის წინააღმდეგია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქართველო მას კანონით ებრძვის, მაგრამ პრაქტიკაში იშვიათად იყენებს ამავე კანონმდებლობას.
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, რასობრივი დისკრიმინაცია, ანუ ქმედება, რომელიც ჩადენილია ეროვნული ან რასობრივი სიძულვილის ან უთანხმოების გაღვივების, ეროვნული პატივისა და ღირსების დამცირების, აგრეთვე ადამიანის უფლებების პირდაპირი ან ირიბი შეზღუდვის მიზნით რასის, კანის ფერის, ეროვნების ან ეთნიკური ნიშნის მიზნით, ან იმავე ნიშნით პირის უპირატესობის მინიჭებით, რაც მნიშვნელოვნად არღვევს ადამიანის უფლებებს, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით სამ წლამდე.
საქართველოში მემარჯვენე ჯგუფები და მათი გავლენის ქვეშ მყოფები არ უშვებენ ხელიდან ხელსაყრელ მომენტს, როცა მნიშვნელოვანი ბერკეტები, როგორიცაა, მაგალითად, მედია, გაუფრთხილებლობით ქმნიან ამისთვის ნაყოფიერ ნიადაგს.
მსგავსი შემთხვევა სულ ცოტა ხნის წინ მოხდა, როდესაც ერთ-ერთმა მედიასაშუალებამ (მედია საშუალების იდენტიფიცირებას არ მიგვაჩნია მნიშვნელოვნად, რადგან ეს არის დამაიმედებელი ფაქტი) სოციალურ ქსელებში გავრცელდა შარშან მომზადებული სტატია ჯავახეთის ერთ-ერთ სოფელზე, რომელშიც საუბარი ეხება ამ სოფლის რუსეთზე ეკონომიკურ დამოკიდებულებას. ერთი წლის შემდეგ რუსეთ-უკრაინის ომმა ბევრი რამ შეცვალა მსოფლიოში და ერთი წლის წინანდელმა სტატიამ შეცვლილი გეოპოლიტიკური რეალობის ზოგად კონტექსტში სიძულვილის ენა გამოიწვია. როგორც Jnews-ს ახალი ამბების გვერდის წარმომადგენელმა აცნობა, რომ სტატიამ წელს უფრო ძლიერი გამოხმაურება გამოიწვია, ვიდრე ერთ წელზე მეტი ხნის წინ.
რამდენიმე კომენტარი ჯავახეთის სოფლის შესახებ მასალის ქვეშ, რომელიც გავრცელდა დაწერიდან ერთი წლის შემდეგ
„შარშან ამდენი კომენტარი არ იყო, წელს უფრო მეტი ხალხის ყურადღება მიიპყრო და მეტი ფეიკ გვერდია. ძირითადად, მსგავს შემთხვევებში, თუ ისინი ტოვებენ შეურაცხმყოფელ კომენტარებს, ვცდილობთ დავბლოკოთ ისინი, რომ არ გამოჩნდნენ. თუ დავინახავთ, რომ კომენტარის ავტორი რეალური გვერდიდანაა, ვცდილობთ უფრო ხელმისაწვდომი ენით ავხსნათ, რა არის ნათქვამი მასალაში“, – ამბობს მედიის წარმომადგენელი.
გიორგი გობრონიძე ამბობს, რომ ვინც „სხვის“ მიმართ სიძულვილს თესავს, ამას უმეტესწილად სამშობლოსა და ქვეყნისადმი დიდი სიყვარულით და კონსერვატიული მოსაზრებებით ხსნის, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში ასეთი ქმედებები პირდაპირ აზიანებს ქვეყნის ინტერესებს და სახელმწიფოებრიობას.
„რასაც დღეს ვხედავთ არის არა მხოლოდ სიძულვილის ენაა, არამედ ნეგატიური პროპაგანდაც. პირველ რიგში, მათ ავრცელებენ ანტისახელმწიფოებრივი ინტერესების გამტარებელი ჯგუფები, მემარჯვენე რადიკალური ჯგუფები, რომლებიც წარმოადგენენ ულტრანაციონალისტურ ჯგუფებს, კონსერვატიულ ჯგუფებს, მაგრამ არაფერი აქვთ საერთო კონსერვატიზმთან და ემსახურებიან ქართული საზოგადოების დაქუცმაცებას. ვინაიდან ქართული საზოგადოება მართლაც მდიდარია თავისი მრავალფეროვნებით, თუ ეს საფუძველი დაინგრევა, ქართული სახელმწიფოს საფუძვლებიც დაზიანდება. შეიძლება დავასკვნათ, რომ მსგავსი ქმედებების გავრცელება არის პირდაპირი ნაბიჯი ქართული სახელმწიფოს დასუსტების მიზნით“.
ექსპერტი აღნიშნავს, რომ ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია, რომელსაც დიდი გავლენა აქვს ქართული საზოგადოების აზროვნებაზე, ხშირად მემარჯვენე ჯგუფების მხარეს იკავებს.
„ეკლესია ხშირად უშვებს შეცდომებს და გაერთიანების ნაცვლად, პირიქით, ხშირად მათი მოწოდებები და სიტყვები საზოგადოებას უფრო დიდი აგრესიისკენ უბიძგებს, რაც სერიოზული პრობლემაა“, – ამბობს გიორგი გობრონიძე.
ერთ-ერთი ჯავახეთელი მოსწავლე, რომელსაც ტაძრის დატოვება სთხოვეს, ეს პრობლემა თბილისის სამების ტაძარში შეექმნა და თქვა, რომ არასწორად მოინათლა.
„ამ ინციდენტამდე ეკლესიებს არ ვარჩევდი, ყველა ეკლესიაში დავდიოდი. ერთ დღეს, სამებასთან გავლისას, გადავწყვიტე შესვლა და სანთელი დავანთე. როცა პირჯვარი გადავიწერე, სასულიერო პირი გამოიქცა და მითხრა, არასწორად ვიწერ პირჯვარს, ვუთხარი, რომ ეროვნებით სომეხი ვარ და ასე ვიწერთ პირჯვარს. ამ სასულიერო პირმა ძალიან აგრესიულად მითხრა: ან „სწორად“ გადაიწერე პირჯვარი, ან წადი ეკლესიიდან, ბუნებრივია, წამოვედი და საკუთარ თავს დავპირდი, რომ აღარასოდეს შევიდოდი ამ და მსგავს ეკლესიებში“, – ამბობს მარტიროსი.
ბევრი შემთხვევაა, მაგრამ ის, რომ არსენიძის ან სხვების ამბავს საზოგადოებაში ისეთი გამოხმაურება არ მოჰყოლია, რომელიც ცვლის საზოგადოების აზრს, იმაზე მეტყველებს, რომ საზოგადოება უფრო ჯანსაღია, ვიდრე გარკვეული ძალების ინტერესები, რომლებიც საჯარო ველზეა გადაყრილი გარკბრულ მომენტში.
ევროპული ინტეგრაციის გზაზე საქართველომ შეიმუშავა და მიიღო არაერთი კანონი, რომელიც მიმართულია უსამართლობის, დისკრიმინაციისა და სხვა მანკიერებების წინააღმდეგ ბრძოლაზე. ამის მაგალითია კანონი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ, რომელიც 2014 წელს იქნა მიღებული.
კანონი მიზნად ისახავს ყველა სახის დისკრიმინაციის აღმოფხვრას და საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი უფლებებით თანაბარი სარგებლობის უზრუნველყოფას ნებისმიერი ფიზიკური თუ იურიდიული პირის მიმართ, განურჩევლად რასისა, ფერის, ენის, სქესის, ასაკის, მოქალაქეობის, წარმოშობის, დაბადების ადგილისა, საცხოვრებელი ადგილისა, საკუთრებისა ან წოდებისა, რელიგიის ან რწმენისა, განურჩევლად ეროვნული, ეთნიკური ან სოციალური წარმომავლობის, პროფესიისა, ოჯახური მდგომარეობის, ჯანმრთელობის მდგომარეობის, ინვალიდობის, სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობისა და გამოხატვის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებებისა თუ სხვა მახასიათებლების.
თუმცა, ისევ და ისევ, ეს კანონიც რჩება ძირითადად თაროებზე, რადგან ის ხშირად არ გამოიყენება. შედეგად, სამოქალაქო ცნობიერება პირისპირ რჩება მუდმივ საფრთხეებთან, რომლებიც იქმნება ნებისმიერი ჯგუფის მიერ მათი ინტერესების წინსვლისთვის.
