სომხეთისა და აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრები დილიდან თბილისში იმყოფებიან და მონაწილეობენ საქართველოს მიერ ორგანიზებულ „აბრეშუმის გზის“ ფორუმში. ეს ფორუმი პირველი მსხვილი საერთაშორისო შეხვედრაა ერევანსა და ბაქოს შორის ხანგრძლივი კონფლიქტის დასრულებისა და ტრამპის მარშრუტთან დაკავშირებული განხილვების დაწყების შემდეგ. ის ასევე მნიშვნელოვანია სომხეთ-საქართველოს ურთიერთობების განმტკიცების საქმეში, რომლებიც სავსეა როგორც მიღწევებით, ასევე გამოწვევებით და შესამჩნევი პრობლემებით.
სამიტი რეგიონში ყველაზე დიდ პლატფორმად ითვლება ვაჭრობის, ტრანსპორტისა და საინვესტიციო საკითხების განსახილველად. წელს მან შეკრიბა 2300-მდე მონაწილე 70-ზე მეტი ქვეყნიდან. ეს არის პროექტი, რომელიც შექმნის ახალ სატრანზიტო და ეკონომიკურ რეალობას სამხრეთ კავკასიაში.
გახსნის პლენარულ სესიაზე სიტყვით გამოვიდნენ საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრები – ირაკლი კობახიძე, ნიკოლ ფაშინიანი და ალი ასადოვი.
ფორუმსა და ორმხრივ ურთიერთობებზე Jnews-მა ესაუბრა საერთაშორისო ურთიერთობების სპეციალისტს, პოლიტიკურ ანალიტიკოსს ანდრანიკ ჰოვანნისიანს, რომლის აზრითაც, ფორუმს უდავოდ აქვს სიმბოლური კომპონენტი.
„ის არის ვიტრინა, რომლის მეშვეობითაც ქვეყნები აჩვენებენ თავიანთ ღიაობას მსოფლიოს მიმართ, თავიანთ სატრანზიტო პოტენციალს და თანამშრომლობისადმი თავიანთ ვალდებულებას. სამხრეთ კავკასიის რთულ გეოპოლიტიკაში, როდესაც ტრადიციული ალიანსები გადაიხედება, ასეთი ღონისძიებები სიფრთხილით, მაგრამ პრაქტიკული დიალოგის პლატფორმად იქცევა. მაგალითად, სომხეთისა და აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრების მონაწილეობა ფორუმში თავისთავად დიალოგის შესაძლებლობაა ურთიერთობების დარეგულირების ფარგლებში. საქართველოც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ამ საკითხში, რადგან დისკუსიებისთვის პლატფორმას უზრუნველყოფს“, — აღნიშნა ჰოვანისიანმა თავის სიტყვაში.
სომხეთ-საქართველოს ამჟამინდელ ურთიერთობებზე საუბრისას, ის მათ ახასიათებს, როგორც სტაბილურ, მაგრამ თავშეკავებულ ურთიერთობებს. ისტორიულად ისინი არ ყოფილან დამძიმებული მწვავე კონფლიქტებით და ამჟამინდელ ეტაპზე ერევანსა და თბილისს შორის მტრობა ან პირდაპირი მეტოქეობა არ არსებობს.
უფრო მეტიც, ბოლო წლებში დიალოგი თანდათან გააქტიურდა. კერძოდ, მაღალი დონის ვიზიტები გახშირდა და აქტიურად განიხილება ვაჭრობის, ტრანსპორტისა და ენერგეტიკის საკითხები. მიუხედავად ამისა, რჩება არაერთი ფაქტორი, რომლებმაც შეიძლება ხელი შეუშალონ უფრო მჭიდრო და სტრატეგიული პარტნიორობის განვითარებას.
„საქართველო ოფიციალურად აგრძელებს თავის გზას ნატოსა და ევროკავშირში ინტეგრაციისკენ, თუმცა ბოლო წლების საშინაო პოლიტიკურმა განვითარებამ ეფექტურად შეანელა ეს პროცესი, რამაც გამოიწვია ურთიერთობების გაცივება ევროკავშირთან და აშშ-სთან. ამავდროულად, სომხეთი გადაანაცვლებს თავის საგარეო პოლიტიკას და ცდილობს გააღრმაოს კავშირები დასავლეთის ქვეყნებთან. ეს ქმნის გარკვეულ ასიმეტრიას საფრთხის აღქმასა და საგარეო პოლიტიკურ პრიორიტეტებში. მიუხედავად ამისა, ორივე ქვეყანა აცნობიერებს ურთიერთთანამშრომლობის ღირებულებას. სომხეთი დიდწილად არის დამოკიდებული საქართველოზე გამავალ სატრანსპორტო დერეფანზე, მაშინ როცა თბილისი დაინტერესებულია თავისი სამხრეთელი მეზობლის სტაბილურობით. ორივე მხარე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს კეთილმეზობლური ურთიერთობების შენარჩუნებას, განსაკუთრებით ახალი ინფრასტრუქტურული პროექტებისა და რეგიონული ტრანსფორმაციების კონტექსტში“, — აღნიშნავს ის.
საქართველოს ევროკავშირთან გაუარესებული ურთიერთობების და ჩინეთთან, და გარკვეულწილად რუსეთთან დაახლოების ფონზე, სომხეთიც ისტორიულ გარდამტეხ მომენტს განიცდის. 2020 და განსაკუთრებით 2023 წლის მოვლენების შემდეგ, ერევანმა დაიწყო ღიად დაშორება ოდკბ-სა და რუსეთისგან, აქცენტი გააკეთა ევროკავშირთან, აშშ-სთან და აზიის არაერთ ქვეყანასთან კავშირების გაძლიერებაზე.
პოლიტოლოგი აღნიშნავს, რომ ორივე ქვეყანა გადახედავს თავის საგარეო პოლიტიკურ ტრაექტორიებს, მაგრამ სხვადასხვა მიმართულებით მოძრაობენ. მისი აზრით, ეს ქმნის საინტერესო პარადოქსს: მიუხედავად მრავალვექტორული პოლიტიკის მიმართ მათი მსგავსი სურვილისა, სომხეთი და საქართველო შეიძლება აღმოჩნდნენ სხვადასხვა „გეოპოლიტიკურ ნაკადში“.
სომხეთსა და საქართველოს აქვთ ურთიერთსასარგებლო ეკონომიკური ხედვა, რომელიც ეფუძნება გეოგრაფიულ და ინფრასტრუქტურულ ურთიერთდამოკიდებულებას. ერევნისთვის თბილისი ემსახურება, როგორც ძირითად სატრანზიტო დერეფანს მსოფლიო ბაზრებზე; სომხური ექსპორტისა და იმპორტის უმეტესი ნაწილი გადის ბათუმისა და ფოთის პორტებზე. საქართველოსთვის, თავის მხრივ, სომხეთი მეზობელი ბაზარია სტაბილური მოთხოვნით, ასევე პოტენციური პარტნიორია რეგიონული ლოგისტიკური და ენერგეტიკული პროექტების განვითარებაში. ამ კონტექსტში, ისეთი ფორმატები, როგორიცაა „აბრეშუმის გზის“ ფორუმი და ორმხრივი თანამშრომლობის კომისიები, ქმნიან დიალოგისა და გამოცდილების გაცვლის შესაძლებლობას.
უფრო მეტიც, საქართველოს გარკვეული გადამისამართება აღმოსავლეთისკენ (ჩინეთი, სამხრეთ აზია და ახლო აღმოსავლეთი) შეიძლება ემთხვეოდეს სომხეთის ინტერესებს, რომელიც ასევე ეძებს ახალ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ კავშირებს ტრადიციული ჩარჩოებიდან გასვლის გზით.
ანდრანიკის თქმით, ორმხრივი ურთიერთობების განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია გაძლიერდეს ინსტიტუციური მექანიზმები, გამარტივდეს საბაჟო და საგადასახადო პროცედურები, ხელი შეეწყოს ერთობლივ ინვესტიციებს და შეიქმნას პირობები მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებისთვის ეკონომიკური ინტერესების გადაკვეთის წერტილებში.
მიუხედავად სხვადასხვა სფეროში მიღწეული წარმატებებისა და ურთიერთსასარგებლო ურთიერთობებისა, მაინც არსებობს პრობლემები და გამოწვევები, რომლებიც შესამჩნევია სხვადასხვა სფეროში.
ამ პრობლემებზე საუბრისას, ჰოვანისიანი აღნიშნავს რამდენიმე მიმართულებას – ტვირთის გადაზიდვასთან დაკავშირებულ პრობლემებს, მათ შორის ისეთი საქონლის გადაადგილებისას დაგვიანებებს და ბიუროკრატიულ ნიუანსებს, როგორიცაა ყვავილები და სასმელები. მისი აზრით, ეს ასახავს სასაზღვრო სამსახურებს შორის არასაკმარის კოორდინაციას და არა ყოველთვის ეფექტურ ურთიერთქმედებას. ეს ამცირებს გადამზიდავების კონკურენტუნარიანობას და უკმაყოფილებას იწვევს მეწარმეებს შორის. სიტუაცია მოითხოვს, როგორც ინფრასტრუქტურის ტექნიკურ გაუმჯობესებას, ასევე პროცედურების გამარტივებას, შესაძლოა, ელექტრონული დოკუმენტაციის მართვისა და სტანდარტების ურთიერთაღიარების დანერგვით.
„რელიგიური და კულტურული საკითხები ათწლეულების განმავლობაში გარკვეულწილად ტაბუდადებულ თემად რჩება. სომხური სამოციქულო ეკლესია ისტორიულად აცხადებს პრეტენზიას საქართველოში, კერძოდ თბილისში, გარკვეული კულტურული ობიექტების საკუთრებაზე, თუმცა მათი სტატუსის, მართვისა და აღდგენის საკითხები ზოგჯერ სადავოა. ეს ფაქტია, რომელსაც საქართველოდან ჩემი კოლეგებიც აღნიშნავენ. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი საკითხები იშვიათად ხდება ფართო საჯარო განხილვის საგანი, ისინი მოითხოვს პატივისცემით მიდგომას და ურთიერთაღიარებას, რათა ორმხრივი ურთიერთობები თავისუფალი იყოს ნებისმიერი „ტაბუსგან““, — ამბობს ის და დასძენს, რომ ურთიერთობების შემდგომი განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია გაძლიერდეს ინსტიტუციური დიალოგი ყველა დონეზე, დაინერგოს თანამედროვე ტექნოლოგიები საბაჟო და სატრანსპორტო პროცესებში, გამყარდეს კულტურული და საგანმანათლებლო კავშირები სომხეთსა და საქართველოს შორის. მისი თქმით, ეს გახდება სტაბილური თანამშრომლობის რეალური საფუძველი.
