საქართველო-სომხეთის ურთიერთობებზე, რუსეთის გავლენაზე სომხეთზე და სხვა მრავალ აქტუალურ თემაზე JNEWS ესაუბრა ცნობილ პოლიტოლოგს, კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორს, ექსპერტ ალექსანდრ ისკანდარიანს.
– სომხეთმა და საქართველომ ვექტორები შეიცვალეს. საქართველო იცვლის პროდასავლურ ვექტორს, სომხეთი კი ავითარებს მას. ამ სიტუაციაში როგორ განვითარდება მათი ურთიერთობები?
„პირველ რიგში, არ ვფიქრობ, რომ ყველაფერი ასე რადიკალურია. არა მგონია, რომ საქართველომ საბოლოოდ, შეუქცევად და რაც მთავარია, რადიკალურად შეცვალა თავისი ვექტორი – რჩება სხვადასხვა ნიუანსი. ყოველ შემთხვევაში, ფორმალურად სომხეთი არის ოდკბ-ს წევრი, დსთ-ს წევრი, შენარჩუნებულია სახელშეკრულებო ვალდებულებები რუსეთის ფედერაციასთან, სომხეთის ტერიტორიაზე მდებარეობს რუსული სამხედრო ბაზა,“ — განაცხადა პოლიტოლოგმა, კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორმა, ექსპერტ ალექსანდრ ისკანდარიანმა JNEWS-თან საუბარში.პრემიერ-მინისტრმა განაცხადა, რომ სამხედრო ბაზა სომხეთში 2044 წლამდე დარჩება. საქართველო კვლავ აცხადებს, რომ ევროკავშირის წევრობის კანდიდატია, თუმცა მოლაპარაკებების პერსპექტივა 2028 წლამდე შეაჩერა. უვიზო რეჟიმი კვლავ ძალაშია და ა.შ.
მეორეც, და შესაძლოა კიდევ უფრო მნიშვნელოვანიც, საქართველომ და სომხეთმა ერთმანეთთან ურთიერთობის უნიკალური ფორმა აჩვენეს. მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთი და საქართველო სხვადასხვა ბანაკში იყვნენ, ჰყავდათ სხვადასხვა სტრატეგიული მოკავშირეები და ატარებდნენ სრულიად განსხვავებულ პოლიტიკას – საქართველო ცდილობდა ნატოში, ევროკავშირში გაწევრიანებას, რადიკალურად საუბრობდა პოსტსაბჭოთა სივრცესთან ურთიერთობების გაწყვეტაზე, გაწყვიტა დიპლომატიური ურთიერთობები რუსეთის ფედერაციასთან და საბოლოოდ საქართველოს ომი ჰქონდა რუსეთის ფედერაციასთან (2008 წელს) – ამის მიუხედავად, სომხეთმა და საქართველომ მთელი ამ ხნის განმავლობაში შეინარჩუნეს ღირსეული, ხელსაყრელი ურთიერთობები.ვფიქრობ, რომ ისინი ამას გააგრძელებენ, რადგან ეს არ არის შემთხვევითობის ან თუნდაც კულტურული სიახლოვის საკითხი, არამედ ფაქტია, რომ ამ ურთიერთობების გაწყვეტა არსებულ სიტუაციაში, იმ გარემოში, რომელშიც ჩვენ- სომხეთი და საქართველო ვცხოვრობთ, ძალიან დიდი რისკია.ამიტომ, საქართველოს ნებისმიერი მთავრობის დროს – გამსახურდიადან დღემდე და სომხეთის სხვადასხვა ლიდერის დროს – ლევონ ტერ-პეტროსიანიდან ფაშინიანამდე – ღირსეული ურთიერთობები შენარჩუნდა და შენარჩუნდება, დარწმუნებული ვარ.
– შეუძლია თუ არა სომხეთს რუსეთის გავლენის შემცირება, რასაც ქვეყნის ამჟამინდელი ხელისუფლება ცდილობს და რომლის მიღწევაც ადვილი არ არის?
– რუსეთი გავლენას ახდენს სომხეთზე, საქართველოზე, აზერბაიჯანსა და სხვა მრავალ ქვეყანაზე ძალიან მარტივი მიზეზის გამო, რომ რუსეთი პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან ათასობით ძაფით არის დაკავშირებული. რუსეთი, დღეს ეს ვთქვი კონფერენციაზე [ფორუმი „სტრატეგიული პარტნიორობა სომხეთი-საქართველო- თანამშრომლობის ახალი ჰორიზონტებისკენ“, რომელიც დილიჯანში 18-დან 20 ივნისამდე გაიმართა – რედ.], და გავიმეორებ — რუსეთი მოსახლეობით 50-ჯერ აღემატება სომხეთს და ტერიტორიით 600-ჯერ. ეკონომიკურ პოტენციალს, სამხედრო პოტენციალს და ა.შ. აღარაფერს ვამბობ – განსხვავება ნათელია.მსოფლიოში ყველაზე დიდი სომხური დიასპორა რუსეთში ცხოვრობს. სომხური ექსპორტის მნიშვნელოვანი ნაწილი რუსეთზე და რუსეთში გადის. შესაძლებელია თუ არა ლარსის ჩანაცვლება რაღაცით, სხვა ლარსის გაკეთება, რომელიც რუსეთამდე არ მიდის? ცხადია, არა. ამიტომ, რუსეთის გავლენა სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებზე, მათ შორის სომხეთზე, შენარჩუნდება. სხვა საკითხია, რომ ის აღარ არის აშენებული უსაფრთხოების სფეროში. უსაფრთხოების სფეროში სომხეთი სხვა მოთამაშეებთან – ინდოეთთან, საფრანგეთთან და ა.შ. – თანამშრომლობს უბრალოდ წარმოუდგენელია, რომ რუსეთი გაქრება და არანაირი გავლენა არ ექნება.
– თქვენი აზრით, იმოქმედებს თუ არა სომხეთზე ირან-ისრაელის დაწყებული ომი? და თუ კი როგორ?
– ვფიქრობ, ასეც იქნება. მე ირანოლოგი არ ვარ, ძნელი სათქმელია, რა და როგორ, მაგრამ უკვე დღეს ჩვენ, პირველ რიგში, ვხედავთ იმ ადამიანების ნაკადს, რომლებიც ირანიდან სომხეთში მიდიან, ომისგან გაქცეულები. მეორეც, დღეს მოვახერხე რუსეთის საელჩოს განცხადების ნახვა, რომ ირანში მყოფ რუსებს სომხეთის ტერიტორიაზე იღებენ, რომლებსაც შემდეგ რუსეთში აგზავნიან. რა მოხდება შემდეგ – იქნება თუ არა დახურვა – ცხადია, რომ ახლა ვაჭრობის დრო არ არის. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ირანული სატვირთო მანქანები იგივე ინტენსივობით გააგრძელებენ მოძრაობას, როგორც ადრე. შემდეგ კი ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ გაგრძელდება სამხედრო მოქმედებები.
– ფაშინიანის ვიზიტი თურქეთში, ურთიერთობების გაუმჯობესების მისი მცდელობები – ბევრი ამის წინააღმდეგ გამოდის, როგორ აფასებთ ამ სიტუაციას?
– ერთი ადამიანი ტანგოს ვერ იცეკვებს – ამისთვის ორი ადამიანია საჭირო, მას პარტნიორი სჭირდება. აზერბაიჯან-სომხეთ-თურქეთის ურთიერთობების პრობლემა ის კი არ არის, რომ სომხები ნორმალიზაციისკენ არ ისწრაფვიან, არამედ ის, რომ პასუხს ვერ იღებენ. აზერბაიჯანს მშვიდობა არ სჭირდება, მას არ აქვს მოტივაცია, რომ მშვიდობიანი შეთანხმებისკენ წავიდეს. ომის შემდეგ თავს ძლიერად გრძნობს და ა.შ. ამიტომ, აქ პრობლემა ის არის, რომ ორივე მხარეს სურვილი უნდა იყოს. და თუ ორივე მხარეს სურვილი არ აქვთ, მაშინ შეგვიძლია დაუსრულებლად ვისაუბროთ სომხური მხარის განზრახვებზე და ეს არსად მიგვიყვანს. ასე იყო მრავალი წლის განმავლობაში.
თურქეთი არის ქვეყანა, რომელმაც 2020 წლის 44-დღიანი ომის დროს აზერბაიჯანს აშკარად დაუჭირა მხარი. მან მას არა მხოლოდ განცხადებებით დაუჭირა მხარი, არამედ მატერიალურადაც, იარაღითა და წვრთნებით და, როგორც ჩანს, ოპერაციის დაგეგმვითაც. მე ვფიქრობ, რომ ურთიერთობების გაუმჯობესება შეუძლებელია, რადგან თურქეთი ნათლად აცხადებს- გააკეთეთ ისე, როგორც ალიევი ამბობს და ყველაფერი კარგად იქნება. მართალია, ისინი არ განმარტავენ, თუ რას ნიშნავს „კარგი“, მაგრამ თურქეთსა და აზერბაიჯანს შორის აშკარა კავშირი მივყავართ იმ ფაქტამდე, რომ ჩვენს პოლიტიკურ სფეროში, თუ ერევნიდან შეხედავთ, სიტუაცია დიდი ხანია განსხვავებულია, სადაც მარჯვნივ ბაქო გვყავს და მარცხნივ ანკარა. ჩვენ გვყავს ორი ბაქო – პრეტენზიები, რომლებსაც თურქული მხარე ჩვენს წინააღმდეგ აყენებს, არ არის თურქეთის, არამედ აზერბაიჯანის პრეტენზიები.
