2003 წლის ვარდების რევოლუციამ საქართველოში, მიუხედავად განსხვავებული პოლიტიკური შეფასებებისა, ნაციონალური მოძრაობისგან მოწყვეტილი სხვადასხვა მოძრაობის სახით მემკვიდრეობა დატოვა, რაც გასულ საპარლამენტო არჩევნებში ღირსეული ალტერნატივების დიდ რაოდენობას წარმოადგენდა. მეზობელ სომხეთში, 2018 წლის რევოლუციის შედეგად, ძალაუფლება შეიცვალა, და „ყოფილი“ და “მოქმედი” ხელისუფლების კონცეფცია დატოვა. სომხური და ქართული პოლიტიკური პლურალიზმის თავისებურებებზე Jnews პოლიტიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, ერევნის კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე სერგეი მინასიანი ესაუბრა.
– საქართველოში ვარდების რევოლუციის შემდეგ, ხელისუფლებაში მოსული ნაციონალური მოძრაობის პარტიიდან, მრავალი სხვა პარტია დაიბადა, რომლებიც შეიქმნა წევრების მიერ, რომლებიც რატომღაც არ ეთანხმებოდნენ პარტიის კურსს. ბოლო არჩევნებმა აჩვენა, რომ საქართველოში საკმაოდ ფართო სპექტრის ოპოზიციური პარტიები არსებობს. სომხეთში, როგორც ვხედავთ, რევოლუციამ ჩამოაყალიბა, ასე ვთქვათ, ბიპოლარული პოლიტიკური სისტემა, პოლიტიკური სპექტრი შემოიფარგლა მხოლოდ „ყოფილით“ და „ახლით“. რატომ მოხდა ეს?
– ის, რომ საქართველოში კიდევ რამდენიმე ოპოზიციური ძალა გამოეყო სააკაშვილის პარტიას, ამის მთავარი მიზეზი არის ის, რომ სააკაშვილის პარტია 2012 წლის არჩევნებზე დამარცხდა და ამის შემდეგ ხელისუფლებაში მოსვლის საშუალება არ ჰქონდა. ზოგადად, პარტიები, რომლებიც ხელისუფლებაში იყვნენ და ოპოზიციაში მიდიან, ხშირად დაშლისკენ არიან მიდრეკილნი – არის რესურსების ისედაც შეზღუდული ნაწილებისთვის ბრძოლის პრობლემა – მატერიალური, ფინანსური, ადამიანური და ა.შ. – და განსხვავებული მიდგომები. პარტიები, რომლებმაც არჩევნები წააგეს ან პარტიები, რომლებიც ოპოზიციაში არიან, მათში პარტიული დისციპლინა ჯერ კიდევ უფრო დაბალია, ვიდრე ხელისუფლებაში მყოფი პარტიების. სომხეთში ასე არ არის. ფაშინიანის პარტია „სამოქალაქო კონტრაქტი“ ხელისუფლებაში 2018 წლიდან იყო და მას შემდეგ ყველა არჩევნებში იმარჯვებს. შესაბამისად, ცხადია, რომ ამ მხრივ, რამდენიმე ცალკეული პოლიტიკური ფიგურის გამოკლებით, ის რჩება ხელისუფლებაში და არ არის გაყოფილი. ეს ერთი.
მეორეც, სომხურ პოლიტიკურ ველზე ძველი ოპოზიცია არსებობს. ეს არის ორი პოლიტიკური ძალა, რომელთა უკან, ასე ვთქვათ, ორი ყოფილი პრეზიდენტი დგას – სერჟ სარგსიანი და რობერტ ქოჩარიანი. და რიგი სხვა ოპოზიციური ძალები. მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი განსხვავება ისაა, რომ სააკაშვილის პარტია, რომელიც ხელისუფლებაში რევოლუციის შედეგად მოვიდა, 2012 წელს დამარცხდა. მაგრამ სომხეთში არა. ამიტომაც არის ეს განსხვავება შესამჩნევი.
– სომხეთის პოლიტიკურ სპექტრზე საუბრისას, თქვენ აღნიშნეთ, რომ ორი ძალა კი არა, მეტია. შეგიძლიათ გაანალიზოთ, რა პარტიები, ძალები და მიმართულებები არსებობს?
პრინციპში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ორივე მათგანი პარლამენტში ადეკვატური ოპოზიციური პარტიაა. ერთი ქოჩარიანის, მეორე სარგსიანის. ქოჩარიანის „დაშნაკცუტუნს“ საკმაოდ ძლიერი პოზიცია აქვს. სერჟის პარტიაში უმრავლესობას ყოფილ რესპუბლიკურ პარტიასთან ასოცირებული აქტივისტები ქმნიან.
-პოლიტიკურ ცნობიერებაში, ალბათ, როგორც სომხეთის, ისე სხვა ქვეყნების მოსახლეობის, ქოჩარიანი და სარგსიანი აღიქმება როგორც ერთიანი პოლიტიკური ძალა. მაგრამ საბოლოოდ ირკვევა, რომ ეს ასე არ არის. როგორ შეგვიძლია დავახასიათოთ განსხვავებები მათ დღის წესრიგში და მიმართულებებში? რით განსხვავდებიან ისინი? შეიძლება თუ არა მათ რეალურად წარმოადგინონ ორი განსხვავებული ძალა პოლიტიკურ სპექტრში
– როდესაც საქმე ეხება მათთვის რაღაც გლობალურ საკითხს, კერძოდ, მმართველი პარტიის წინააღმდეგ გაერთიანებას, მათ გაერთიანების უნარი გამოავლინეს. ან ბოიკოტი გამოუცხადეს პარტიის ზოგიერთ პოლიტიკურ საპარლამენტო ინიციატივას სომხეთის ეროვნულ ასამბლეაში. ასეთ შემთხვევებში ისინი ერთიანდებიან. მაგრამ ისევ ჩემს ნათქვამს დავუბრუნდები, რადგან რესურსების მოპოვების შესაძლებლობა ოპოზიციურ ველზე ნაკლებია, ძალიან ხშირად ოპოზიციური ძალების ბრძოლა ერთმანეთში შეიძლება უფრო მწვავე იყოს, ვიდრე მათი ბრძოლა მმართველ პარტიასთან. შესაბამისად, მათ შორის პიროვნული ზრდის, პარტიული ბრძოლის, პოლიტიკური ბრძოლის საკითხი დგას.
ეს სხვადასხვა მომენტებში გამოიხატება, რაც ვნახეთ, მაგალითად, არქიეპისკოპოსი გალასტანიანის მიერ მიმდინარე წლის გაზაფხულზე დაწყებული პოლიტიკური მოქმედებების დროს. ჩვენ დავინახეთ, რომ რაღაც ეტაპზე ქოჩარიანის და სარგსიანის მხარდამჭერების მიდგომები გარკვეულწილად გაიყო, რადგან აქ, ისევ ის იყო, რომ პოლიტიკური ძალები ზოგჯერ უფრო მეტად არიან დაინტერესებული კონკურენტი ოპოზიციური ძალის შესაძლებლობებისა და გავლენის აცილებით, ვიდრე ხელისუფლების წინააღმდეგ გაერთიანებით.
– ის, რომ ფაშინიანის პარტიიდან არცერთი ახალი პარტია არ დაბადებულა, თქვენი აზრით, იმით არის განპირობებული, რომ ჯერ არ წაუგიათ, ჯერ კიდევ ხელისუფლებაში რჩებიან. მაგრამ ამის მიუხედავად, იყო პერიოდები, როდესაც ხელისუფლების პოლიტიკას აკრიტიკებდნენ და თავს ესხმოდნენ, როცა პარტიის შიგნით იყო წინააღმდეგობები. რატომ არ გამოიწვია ამან განხეთქილება?
იმიტომ, რომ მმართველი პარტია თავს ძლიერად და თავდაჯერებულად გრძნობს და იგივე მმართველი პარტია სახელმწიფო ბიუროკრატიისა და უსაფრთხოების აპარატის მხარდაჭერას გრძნობს. შესაბამისად, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ხვალ ვიღაც გაიღვიძებს, მოძრაობას დაიწყებს და მმართველი პარტია დაიშლება.
მმართველი პარტიები შეიძლება დაიშალონ, როგორც ეს 2018 წელს სომხეთის რესპუბლიკური პარტიის და მისი კოალიციის მხარდამჭერების კოალიციასთან მოხდა, რომელშიც შედიოდნენ დაშნაკები, გაგიკ წარუკიანის პარტია და ა.შ., როდესაც ისინი გრძნობენ, რომ ოპოზიციური ძალა იმდენად ძლიერია, რომ მას ხელისუფლებაში მოსვლა შეუძლია. ამიტომ, ზოგი ცდილობს, როგორც ამბობენ, სწრაფად დატოვოს ჩაძირული გემი, როგორც ეს 2018 წელს მოხდა. “სამოქალაქო ხელშეკრულებაში” ეს ასე არ არის. მთლიანობაში მათთვის საკმაოდ ხელსაყრელი სიტიაციაა, ხელსაყრელი იყო გაზაფხულზეც, და ახლა უფრო ხელსაყრელია. შესაბამისად, თუ გლობალური გარე ან შიდა ფორსმაჟორები არ იარსებებს, მაშინ პარტიას არა მხოლოდ 2026 წლის მომავალ საპარლამენტო არჩევნების ლოდინის ძალიან დიდი შანსი აქვს, არამედ საკმაოდ კარგი შანსები აქვს, არსებული პოზიციებიდან გამომდინარე, შემდეგი არჩევნების მოგების შანსიც.
– რომ შევაჯამოთ, ზოგადად შესაძლებელია თუ არა საუბარი იმ პოლიტიკურ პლურალიზმზე, რომელიც ამჟამად არსებობს სომხეთში? არსებობს თუ არა? თუ არა, არის ამის პოტენციალი? თუ კი, მაშინ ხელისუფლების გარდა, „ძველი ხელისუფლების“ (ქოჩარიანი და სარგსიანი), არიან თუ არა სხვა ძალები? ვინ წარმოადგენს ამ პლურალიზმს?
– სომხეთი, პოლიტოლოგიის შეფასებით, არის კლასიკური ჰიბრიდული დემოკრატია, ანუ ერთნახევრიანი პარტიული სისტემა, როგორიც არის საქართველო, მოლდოვა და 2022 წლის ომამდე უკრაინა იყო. ამ სიტუაციაშია მმართველი პარტია, რომელიც სახელმწიფო ბიუროკრატიული რესურსის მხარდაჭერით სარგებლობს, არის ოპოზიციური ძალების დიდი რაოდენობა, რომლებიც ზოგადად საკმაოდ მაღალი დონის პლურალიზმით, აზრის თავისუფლებით სარგებლობენ, მაგრამ ძალაუფლებაში ვერ მოდიან (გარკვეული გამონაკლისების გარდა, რაც იწვევს ხელისუფლების შეცვლას, როგორც ეს 2012 წელს მოხდა).
შესაბამისად, საზოგადოება ზოგადად თავისუფალია, პოლიტიკურ უფლებებს პატივს სცემენ, მაგრამ ხელისუფლებაში ე.წ. ჰიბრიდულ სისტემებში მოსვლა ძალიან რთულია. და უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მხრივ გამონაკლისი არც სომხეთი და არც საქართველოა. ჰიბრიდული ან ერთნახევრიანი სისტემები ძალიან გავრცელებულია, ისინი მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში იყო, დაწყებული იტალიიდან, იაპონიიდან, მექსიკიდან და ა.შ. ეს არის პოლიტიკური სისტემის განვითარების გარკვეული პერიოდი ჰიბრიდულ დემოკრატიებში.
– თუ საქართველოს დავბრუნდებით, პოლიტიკურ ასპარეზზე მეტი პარტიის ფორმალური ყოფნის მიუხედავად, შესაძლებელია თუ არა საქართველოს შემთხვევაში პლურალიზმზე და მმართველი პარტიის გარდა ალტერნატივების არსებობაზე და, ვთქვათ, სააკაშვილის მემკვიდრეობაზე საუბარი?
– მე მესმის, რომ საქართველოში წინასაარჩევნო და შემდგომ პერიოდში ძალიან ბევრი პოლიტიზებული და მკვეთრი შეფასებებია. მაგრამ ასევე არსებობს საერთაშორისო სარეიტინგო ორგანიზაციების თვითშეფასებები, მათ შორის, ვინც უფლებებითა და თავისუფლებებით არიან დაკავებული.
დემოკრატიის განვითარებაში საქართველო იყო და რჩება პოსტსაბჭოთა სივრცის ერთ-ერთ წამყვან ქვეყნად. ეს არ არის კონსოლიდირებული დემოკრატია, არამედ ჰიბრიდული, საკმაოდ მაღალი შეფასებით. მეორეს მხრივ, ვფიქრობ, ბევრისთვის ასევე აშკარაა, რომ კრიტიკა, რომელიც გამოიხატება, დაკავშირებულია არა იმდენად საქართველოს შიგნით პროცედურებთან, არამედ ქართული პარტიების შესაძლო განსხვავებული გეოპოლიტიკური პოზიციის შეფასებებთან, როგორც ამას ზოგიერთი საქართველოს შიგნით ან საქართველოს ფარგლებს გარეთ, დასავლეთში აღიქვამენ.
