ლარი საკმაოდ დიდი ხანია სავალუტო ბაზარზე თავის სტაბილურობას აჩვენებს, დოლართან მიმართებაში დაახლოებით იგივე მაჩვენებელს ინარჩუნებს, მიუხედავად იმისა, რომ იმპორტისა და ექსპორტის მაჩვენებლებიდან გამომდინარე, როგორც ჩანს, ის სტაბილურად ვერ იქნება. რა არის ლარის სტაბილურობის მიზეზი, რა ცვლილებები ელის ეროვნულ ვალუტას, რა პრობლემაა საქართველოს ეკონომიკაში – ამაზე და კიდევ ბევრზე Jnews-ს ესაუბრა GSAC-ის (საქართველოს სტრატეგიული ანალიზის ცენტრი)პოლიტოლოგი-ეკონომისტი ვალერი ჭეჭელაშვილს.
რა ფაქტორები უწყობს ხელს ამჟამად ლარის სტაბილურობას?
– გვაქვს ქრონიკული საგარეო სავაჭრო დეფიციტი, რომელმაც წელს რეკორდულ მაჩვენებელს მიაღწია – 9 მილიარდ დოლარზე მეტი, ეს ნიშნავს, რომ საზღვარგარეთ უფრო მეტს ვყიდულობთ, ვიდრე ვყიდით. ფაქტობრივად, ეს პირდაპირ ლარის კურსს ურტყამს. მაგრამ საგადასახდელო ბალანსში არის რამდენიმე ფაქტორი, რომელიც ანაზღაურებს ამ 9 მილიარდ დოლარს, პირველ რიგში, ეს არის შრომითი მიგრანტების ტრანსფერები, 2022 წელს 4 მილიარდ 300 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა, 2023 წელს – 3 მილიარდ 750 მილიონი დოლარი. გარდა ამისა, წელს ტურიზმიდან რეკორდული შემოსავალი იქნება. ეს არის დაახლოებით $4,5 მილიარდი, ესენი ერთად დაახლოებით $8 მილიარდია, რაც პრაქტიკულად საგადამხდელო ბალანსში უფსკრულს ფარავს. გარდა ამისა, არის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, რომელიც წელს 2 მილიარდ დოლარზე ნაკლები იქნება, ასევე თანხები, რომლებსაც საქართველო ტრანზიტიდან იღებს. ყველა ეს კომპონენტი სერიოზულ ქრონიკულ საგარეო სავაჭრო დეფიციტს ფარავს, რომელიც საქართველოს მთავარ მაკროეკონომიკურ პრობლემად რჩება.
რა როლს ასრულებს საქართველოს ეროვნული ბანკი ლარის კურსის სტაბილურობაში?
– ერთადერთი გზა, რომელსაც საქართველოს ეროვნული ბანკი იყენებს ლარის კურსზე ზემოქმედებისთვის, არის ლარის, ან დოლარის სრულიად ცივილიზებული გაყიდვის გზა, მიწოდებიდან და მოთხოვნიდან გამომდინარე და ეს არის ძალიან ნორმალური მარეგულირებელი ფუნქცია, რომელსაც ეროვნული ბანკი იყენებს. გარდა ამისა, დღეს ეროვნული ბანკის რეზერვები 5 მილიარდ დოლარზე მეტია, რაც ასევე სტაბილურობას აძლევს ფულად-საფინანსო სისტემას.
შესაბამისად, ლარი სრულიად თავისუფლად კონვერტირებადი ვალუტაა.
რამდენ ხანს გაგრძელდება ლარის სტაბილურობა?
– ყველა ის ფაქტორი, რომელიც ჩამოვთვალეთ და რომელიც დეფიციტს საგარეო სავაჭრო ბალანსში დეფიციტს ანაზღაურებს – შრომითი შემოსავალი, ტურიზმიდან შემოსავალი, პირდაპირი ინვესტიციები და ტრანზიტი – შედარებით სტაბილური და პროგნოზირებადია. შესაბამისად, ვფიქრობ, რომ ლარის კურსს საშუალოვადიან პერიოდში არაფერი ემუქრება და სადღაც 2,7 ლარზე + – 5% დონეზე დარჩება.
არის თუ არა დამოკიდებული ლარის სტაბილურობა საქართველოში 2024 წლის არჩევნებზე?
– როგორ შეიძლება გავლენა იქონიოს არჩევნებმა საგარეო სავაჭრო დეფიციტზე? როგორ შეიძლება გავლენა იქონიონ მომუშავე მიგრანტების შემოსავლებზე, ტურიზმის შემოსავალზე? შეიძლება წარმოვიდგინოთ, რომ გარკვეული პოლიტიკური გართულებები წარმოიქმნება და ამ მხრივ საქართველო ტურისტულ მიმზიდველობას დაკარგავს – შეიძლება გაუთავებლად ფანტაზიორობდეს, მაგრამ ეს საკმაოდ აპოკალიფსური სცენარებია. არჩევნები, რა თქმა უნდა, რთული იქნება, მაგრამ ამ არჩევნებს ძალიან ყურადღებით დააკვირდება მრავალი საერთაშორისო დამკვირვებელი, პირველ რიგში ევროკავშირი, რადგან საქართველო უკვე კანდიდატი ქვეყანაა. და ეს იძლევა იმედს, რომ ისინი გაიმართება ღიად, სამართლიანად და იქნება ნაკლები თაღლითობა და მანიპულირება. ისინი მეტ-ნაკლებად მშვიდ ატმოსფეროში უნდა წარიმართონ, რაც იმედს იძლევა, რომ ლარის სტაბილურობაზე მოქმედი ყველა ეს ფაქტორი შენარჩუნდება და ეკონომიკას, კერძოდ ლარის კურსს, საფრთხე არ დაემუქრება.
თუ სავაჭრო დეფიციტი, კერძოდ მაღალი იმპორტი და დაბალი ექსპორტი, რჩება საქართველოს სერიოზულ მაკროეკონომიკურ პრობლემად, რატომ არ შეუძლია ქვეყანამ გაზარდოს ექსპორტი და შეამციროს იმპორტი?
– აქ არის ობიექტური და სუბიექტური ფაქტორები. ობიექტური ფაქტორები არის ის, რომ ჩვენ ვართ ენერგიის იმპორტიორი ქვეყანა. ჩვენ არ გვაქვს ნავთობი და გაზი, ამიტომ შემოგვაქვს ნავთობპროდუქტები – ბენზინი, ბუნებრივი აირი, ხოლო ეს არის ძალიან სერიოზული პროდუქცია საქართველოს იმპორტში, ამას ვერანაირად ვერ ვაკომპენსირებთ, ამიტომ ეს არის ობიექტური ფაქტორები. მაგრამ საგარეო სავაჭრო დეფიციტის ამ მდგომარეობის შესაცვლელად მხოლოდ ორი გზა არსებობს – ან ექსპორტზე ორიენტირებული ინდუსტრიის განვითარება, ან იმპორტის ჩანაცვლება. განსაკუთრებით იმპორტის ჩანაცვლების კუთხით, გვაქვს ძალიან სერიოზული შესაძლებლობები, რომლებსაც დღეს არ ვიყენებთ. კერძოდ, ეს არის სოფლის მეურნეობის განვითარება, რადგან საქართველოს შეუძლია მრავალი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტით უზრუნველყოს საკუთარი თავი, რადგან ჩვენ კარგ კლიმატში ვცხოვრობთ.
სოფლის მეურნეობის გარდა, ახლა შენდება უამრავი სასტუმრო, პატარა და დიდი, და ყველა მოწყობილობა, მაგალითად, პირსახოცები სასტუმროს ლოგოთი, სულ თურქეთიდან არის შემოტანილი. რადგან ამ პროდუქტებზე მოთხოვნა იზრდება, შესაძლებელი იქნებოდა საწარმოს ორგანიზება, რომელიც ყველა ამ პროდუქტს ადგილობრივად აწარმოებდა და ეს ამ პროდუქციის იმპორტს საზღვარგარეთიდან ჩაანაცვლებდა. ჩვენ ევროკავშირთან თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება გვაქვს, მაგრამ ჩვენი ექსპორტი ევროკავშირში არ იზრდება. ექსპორტის სტრუქტურა წლიდან წლამდე არ იცვლება, ის რჩება გაყინული, ახალი სასაქონლო პროდუქცია არ ჩნდება.
ერთადერთი ის არის, რომ პირველად 2012 წლის შემდეგ, 2022 და 2023 წლებში საქართველო ელექტროენერგიის მეტა-ექსპორტიორი გახდა. 2023 წელს 103 მილიონი დოლარის ექსპორტი, ხოლო სულ 1 მილიონი დოლარის იმპორტი განხორციელდა. ეს კარგი ტენდენციაა, მაგრამ, ძირითადად, ექსპორტის სტრუქტურა არ დივერსიფიცირდება, და მთავრობამ ყველა შესაძლებლობა უნდა გამოიყენოს ამ ვითარებაზე ზემოქმედებისთვის.
