Jnews-ი სტატიების ახალ ციკლს იწყებს, სადაც იმ ადამიანებზე ვისაუბრეთ, რომლებმაც საქართველოს ისტორიასა და კულტურაში სომხურ თემთან პირდაპირი თუ ირიბი კავშირით დატოვეს კვალი.
რატომ ფიროსმანი? ის ხომ საქართველოს ცნობილი ხელოვანი, ეროვნებით ქართველია. თუმცა მის ბედისწერაში სომხური კვალიც შეინიშნება.
ნიკო ფიროსმანი – თვითნასწავლი, პრიმიტივისტი მხატვარი, “გულუბრყვილო ხელოვნების” ერთ-ერთი უდიდესი ოსტატი”
ოფიციალური მონაცემებით, ფიროსმანი 1862 წლის 17 მაისს სოფელ მირზაანში (კახეთი), გლეხის ოჯახში დაიბადა და 4 დედმამიშვილი ჰყავდა: ორი ძმა და ორი და. მშობლები სამუშაოს გამო კახეთიდან სოფელ შულავერში, ქვემო ქართლში გადავიდნენ. ტერიტორია ძირითადად სომხებითაა დასახლებული. ნიკო ფიროსმანიშვილის მშობლები კალანტაროვის მთავრების სახლში მუშაობდნენ. მამამისი მებაღე იყო და ნიკოს ახალგაზრდობაში გარდაიცვალა. მალე დედა და უფროსი ძმაც დაიღუპნენ. ნიკო კი თავადების კალანტაროვების ოჯახში დარჩა.
კალანტაროვების ოჯახში დაახლოებით თხუთმეტი წელი გაატარა, ჯერ შულავერში, შემდეგ კი თბილისში, სადაც 1870-იანი წლების შუა ხანებში გადავიდა ეპროსინე კალანტაროვ გიორგისთან ერთად. კალანტაროვების წყალობით ისწავლა ქართული და რუსული კითხვა, ლაპარაკობდა სომხურადაც, რაზეც მისი ხელმოწერები მეტყველებს, მაგრამ განათლებას სისტემატურად არ იღებდა. რამდენიმე თვე ტიპოგრაფიასაც სწავლობდა.
თბილისში დღემდე შემორჩენილია სახლი, სადაც ფიროსმანმა ბავშვობა გაატარა. თავის დროზე ეს სახლი, მათ შორის კალანტაროვების სხვა ქონებაც, მე-20 საუკუნის დასაწყისში ჩამოართვეს ოჯახს.
„კალანტაროვების პირდაპირი შთამომავალია ნიკა კალანტაროვი. ვიცი, რომ ახალი თაობაც ჰყავთ. ოჯახში 3 ძმა იყო. კალანტაროვების ორი სახლი ერთმანეთის პირისპირ იყო ასათიანზე. კუთხის სახლი არქიტექტორმა სარქისიანცმა ააშენა (ფასადზე მისი გვარი წერია). მოპირდაპირედ, ეზოში შედიხარ თუ არა კალანტაროვების სახლია. მათ ჩამოიყვანეს ფიროსმანი შაუმიანიდან თბილისში“, – ჰყვება ჟურნალისტი ეკატერინა მინასიანი.
“კომპანია ბეგო”
ერთ-ერთი ვერსიით, ნიკო ფიროსმანმა კალანტაროვები იმიტომ დატოვა, რომ 23 წლის ასაკში მფლობელის ქალიშვილი, ვირჯინია კალანტაროვა შეუყვარდა. მიუხედავად იმისა, რომ მას ძალიან კარგად ექცეოდნენ, როდესაც ეს მფლობელმა შეიტყო, მათი დაშორება გადაწყვიტა. ფიროსმანი, რომელმაც ასი მანეთი და მაღაზია მიიღო, დამოუკიდებლად გაემგზავრა. მაგრამ, როგორც ჯერ კიდევ საქართველოში მცხოვრები თავადური ოჯახის შთამომავალი ნიკა კალანტაროვი ამბობს, ეს ამბავი დიდი ალბათობით მითია, რადგან ვირჯინია კალანტაროვა 1876 წელს დაიბადა, ფიროსმანი კი 1862 წელს, ასაკობრივი სხვაობა მაშინ 14 წელი იყო. ფიროსმანი 23 წლის იყო, ვირჯინია კალანტაროვა კი 9-ის. ვირჯინია კალანტაროვა ცნობილი ამერიკული თეატრისა და კინოს რეჟისორის რუბენ მამულიანის დედაა.
ფიროსმანის ერთ-ერთი ცნობილი ნამუშევარია “მეთევზე წითელ პერანგში”
კალანტაროვების სახლიდან წასვლის შემდეგ ფიროსმანმა თანდათან დაიწყო ხატვა მოხეტიალე მხატვრებთან ერთად, რომლებიც მაღაზიებისა და დუქნების აბრებზე ხატავდნენ. უმეტესწილად ზეთის ქსოვილზე დამოუკიდებლად დამზადებული საღებავებით მუშაობდა. 1880-იანი წლების შუა ხანებში თვითნასწავლ მხატვარ ერთად ტფილისში დეკორატიული ფერწერის სახელოსნო გახსნა. სხვა ლეგენდის თანახმად, ფიროსმანაშვილმა და ზაზიაშვილმა პირველი ნიშანი უსასყიდლოდ დაასრულეს, მაგრამ სხვა შეკვეთები არ მიუღიათ. მალე ფიროსმანმა ვაჭრობას თავი დაანება, მაღაზია დაკეტა და ფულს ხატვით შოულობდა.
„თავის სიცოცხლეში ცნობილი არ ყოფილა, არც მისი ნახატები იყო დაფასებული, მხოლოდ ზდანევიჩის წყალობით შეიტყვეს ფიროსმანის, როგორც მხატვრის შესახებ. ის უკვე სიკვდილის პირას იყო, როცა ზდანევიჩებმა გაიგეს მის შესახებ, ეძებდნენ და უკვე გარდაცვლილი იპოვეს. მისი ნამუშევრების შესწავლის შემდეგ მიხვდნენ რომ თავისი დროის გენიოსი იყო. გადავწყვიტეს ეს სახელი მსოფლიოსთვის გარცნოთ. ფიროსმანის გარდაცვალების შემდეგ კალანტაროვებთან კავშირი გაწყდა. ფული, რომელიც მიიღო და ბიზნესში ჩადო (მას ჰქონდა საკუთარი რძის მაღაზია), უბრალოდ გაფლანგა, რადგან, როგორც ყველა შემოქმედი ადამიანი, პრაგმატულ მიდგომას არ იჩენდა და ბევრ ფულს ფლანგავდა“, – ჰყვება ეკა მინასიანი.
ნიკო ფიროსმანი თბილისში 1918 წლის 7 აპრილს შიმშილისა და ავადმყოფობისგან გარდაიცვალა. სამი დღე მოლოკანკაიას 29-შ (ახლანდელი ფიროსმანის), სახლის სარდაფში გაატარა. როდესაც იპოვეს, საავადმყოფოში გადაიყვანეს, სადაც დღენახევრის შემდეგ გარდაიცვალა. მისი საფლავი დაკარგულია, სავარაუდოდ ღარიბთა საერთო სასაფლაოზე, კუკიაზე დაკრძალეს.
მარგარიტ დე სევრი “მსახიობი მარგარიტა”
კიდევ ერთი ლეგენდა
სიმღერა “მილიონი წითელი ვარდი” ანდრეი ვოზნესენსკის ლექსებიდან ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარულია, რომელსაც ალა პუგაჩოვა ასრულებს. სიმღერის ლექსის სიუჟეტი ერთ-ერთ ლეგენდას ეხება, რომელიც ქართველი მხატვრის ნიკო ფიროსმანის მოქმედებაზე მოგვითხრობს: 1905 წელს თბილისში ჩამოსული ფრანგი მსახიობი მარგარიტ დე სევრი თავდავიწყებით უყვარდა. ერთ-ერთი ვერსიით, შეყვარებული ფიროსმანი მსახიობის გულის მოსაგებად სხვადასხვა ხერხს მიმართავდა, მაგრამ სიყვარული უპასუხოდ რჩებოდა. ერთ დღეს ყვავილებით დატვირთული რამდენიმე ურიკა იმ სასტუმროსთან მივიდა, სადაც მხატვრის სატრფო ცხოვრობდა. ეტლებში არა მხოლოდ ალისფერი ვარდები, არამედ იასამანი, აკაციის ყლორტები, ანემონები, პიონები, შროშანები, ყაყაჩოები და სხვა მრავალი ყვავილი იყო. სწორედ ამ ამბის მიხედვით შეიქმნა კონსტანტინე პაუსტოვსკის ნაშრომი “სროლა სამხრეთში”, რომელიც ანდრეი ვოზნესენსკის შთაგონების წყაროდ იქცა.
“მე მგონია, რომ ეს ლამაზი ლეგენდაა. ნამდვილად იყო მსახიობი მარგარიტა დე სევრი. მის მიმართ ჰქონდა სიმპათიები, გრძნობები. საკმაოდ სერიოზულიც კი. “მილიონი ალისფერი ვარდი” კონსტანტინე პაუსტოვსკის მიერ რეალურად მოთხრობილი ამბავია, ის თითქოს ზდანევიჩების სიტყვებს იმეორებს. პაუსტოვსკი გარკვეული პერიოდი ზდანევიჩების სახლში ცხოვრობდა. ფიროსმანი იმ დროისთვის დიდი ხნის გარდაცვლილი იყო, მაგრამ ეს ლეგენდები ჯერ კიდევ ცოცხლობდა, რადგან დუქნებზე ყველა ამ ნიშანს აწერდა…“ – განმარტავს ეკა მინასიანი.
