ჯავახეთიდან ჩასული მიგრანტები, რომლებიც რუსეთსა და სომხეთში დღიური პურის ან უკეთესი საცხოვრებელი პირობების საძიებლად წავიდნენ, დღეს გაურკვევლობის, ომისა და დაუცველობის პრობლემის წინაშე დგანან. ზოგი ისევ ელოდება, იმ იმედით, რომ ყველაფერი დაწყნარდება, ზოგი დროებით ჯავახეთში დაბრუნდა, ზოგი სამშობლოში დაბრუნებაზე ფიქრობს, ზოგი კი საქართველოს მოქალაქეობის აღებას ცდილობს. !–more–>
ნაწილობრივი მობილიზაციის პირველ კვირას, რომელიც რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა გამოაცხადა, ახალქალაქში გამოჩნდნენ მამაკაცები, რომლებიც საყოველთაო პანიკის ფონზე გაიქცნენ თავიანთ ისტორიულ სამშობლოში (ახალქალაქი, ნინოწმინდა), სადაც ჰყავთ ნათესავები, აქვთ სახლები, რომლებიც დიდი ხანი ცარიელი იყო. ჩამომსვლელები ადგილობრივებისგან პატარა ტყავის ან ტყავის შემცვლელისგან დამზადებული ჩანთებით გამოირჩევიან, რომ ძირითადად ბორსეტკებით დადიან.
„საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, სამცხე-ჯავახეთის მოსახლეობა, რომელიც მოიცავს ახალქალაქსა და ნინოწმინდას, 1994 წელს 245,1 ათასი ადამიანი იყო, 2022 წელს კი 148 336 ადამიანი (ქვეყნიდან ემიგრაციაში 96 764 ადამიანი წავიდა). /em>
90-იანი წლების დასაწყისში, სსრკ-ს დაშლის შემდეგ, მიგრანტთა ძირითადმა ნაკადმა მასიურად დატოვა სახლები ახალქალაქსა და ნინოწმინდაში. პოსტსაბჭოთა 30 წლის განმავლობაში ჯავახეთის მცხოვრებლები ჯერ სეზონურ სამუშაოზე დადიოდნენ, შემდეგ შვილები რუსულ სკოლაში გადაიყვანეს და ბოლოს რუსეთის სხვადასხვა ქალაქში გადავიდნენ საცხოვრებლად. ამ პერიოდში მიგრაციის ნაკადი თავიდან განპირობებული იყო პოლიტიკური (გამსახურდიას განცხადებები „საქართველო ქართველებისთვის“ ), ხოლო ამის შემდეგ ეკონომიკური პრობლემებით, ხალხს უნდოდა დენი, გათბობა, ასფალტი ფეხქვეშ და შვილებისთვის უკეთესი მომავლის მიცემის საშუალება.
თუმცა, სადაც არის შესაძლებლობები და კარგი ცხოვრება, მოქალაქეობასთან ერთად მოდის პასუხისმგებლობა და ვალდებულებები სახელმწიფოს წინაშე. სამხედრო მოვალეობა, რომელსაც აქამდე მიგრანტები ან ადვილად ერიდებოდნენ, ან საერთოდ არ მსახურობდნენ, ახლა მათ საფრთხეს უქმნის. ნაწილობრივი მობილიზაციის მომენტიდან რამდენიმე სომეხი ჯავახეთიდანაც დაიღუპა, ნათესავების დაღუპვის შესახებ ინფორმაცია მიიღეს სოფელ კუმურდოში, ხულგუმოში და ზოგიერთ სხვა სოფელში. ბევრმა გადაწყვიტა დალოდებოდა და ენახა, როგორ დასრულდება ეს პროცესი. სხვები, რომლებიც პანიკას დაემორჩილნენ, გაიქცნენ იქ, სადაც იმ დროს მათი ოჯახები დატოვეს.
არმენ ო.-მ (სახელი რესპონდენტის თხოვნით შეიცვალა) მოსკოვის დატოვება ამჯობინა, სადაც კარგი, ღირსეული სამსახური და ოჯახი აქვს. ახალქალაქში მის ოჯახს საკუთარი სახლი აქვს, რომლის გაყიდვას დიდი ხანია ცდილობდნენ. თუმცა წლების განმავლობაში უმოქმედობის შემდეგ ის საცხოვრებლად არ ვარგა. არმენი გარკვეული პერიოდი ახლო ნათესავებთან ცხოვრობდა.
„რუსეთიდან 7-ში ჩამოვედი, მშობლები და მეუღლე იქ დარჩნენ, მუშაობენ. აქ დავრჩები, სანამ ყველაფერი არ დამშვიდდება, იქ გვაქვს საქმე, ცხოვრება, მიჩვეული ვართ იქაურ ცხოვრებას. მე ექიმი ვარ, ანუ მსახურება სავალდებულოა“,-ამბობს ჩვენი თანამოსაუბრე.
თუმცა მალე დანარჩენ ნათესავებთან ერთად, რომლებმაც ასევე მობილიზაციისგან „გაქცევა“ ამჯობინეს, არმენი სომხეთში, ერევანში გაემგზავრა. დიდი ქალაქი კვლავ პრიორიტეტულია მათთვის, ვინც ახალქალაქის მშვიდ და მოზომილ ყოველდღიურობას გადაეჩვია.
მობილიზაციას „გაქცეულებს“ შორის მდედრობითი სქესის წარმომადგენლებიც იყვნენ. ვენერა თ.-ს მშობლები რუსეთში 2000-იან წლებში გადავიდნენ. ის 7 ოქტომბერს ჩამოვიდა, როცა ზემო ლარსის საზღვართან პანიკა და რიგები ჩაწყნარდა. მან საქართველოს მოქალაქეობის დაბრუნება გადაწყვიტა. პროფესიით ორთოდონტი, ხანდახან სამშობლოში სამუდამოდ დაბრუნებაზე ფიქრობს.
„საქართველოს მოქალაქეობის დაბრუნება გადავწყვიტე, რათა თავისუფლად გადავაადგილდე მთელს მსოფლიოში, არის შანსი დავბრუნდე სამშობლოში, განვვითარდე პროფესიით და განვავითარო ეს პროფესია ჩემს სამშობლოში. რატომ ახლა, რადგან იქ, სადაც ვცხოვრობ, რთული სიტუაციაა მომავლის თვალსაზრისით. ჩვენ დღეს რუსეთში ვცხოვრობთ. ვფიქრობდი დაბრუნებაზე იმ მომენტიდან, როცა ბევრი მეგობარი წავიდა. პანიკა იწყება იმ მომენტიდან, როცა ყველა გარბის და შენ ზიხარ და ფიქრობ “ყველა გარბის, მაგრამ მე ვზივარ და ველოდები“, – ყვება ის.
ვენერას თქმით, ის ადამიანები, რომლებსაც აქვთ დისტანციურად მუშაობის შესაძლებლობა, შეუძლიათ დაბრუნდნენ განსაზღვრული ვადით. ის ისევ რუსეთში გაემგზავრა, თუმცა ახალქალაქში ჩამოსვლას გეგმავს.
„ჩემი ბიძაშვილი მობილიზებულია, მაგრამ ის დიდი ხანია პრაღაში ცხოვრობს. მე სამხედრო ვალდებული ვარ და შეუძლიათ ჩემი მობილიზება. ომი რომ შეწყდეს, რა თქმა უნდა, ყველა დაბრუნდება. ეს ნორმალურია, რადგან არის სამი რეაქცია, როცა გეშინია, ვიღაც გარბის, ვიღაც იყინება, ვიღაც რაღაცის კეთებას იწყებს, რაღაცის შეცვლას, მიტინგებზე სიარულს“,- ყვება ვენერა.
ომის მიუხედავად ჯავახეთის სომხები ოჯახებით დაბრუნებას ჯერ არ აპირებენ, მხოლოდ ახალგაზრდებს აგზავნიან. შესაძლოა, თუ ომი რუსეთის ტერიტორიაზე გადაინაცვლებს, ბევრი ამჯობინებს სამშობლოში დაბრუნებას, საიდანაც კარგი ცხოვრებისთვის გაემგზავრნენ. მობილიზაციის დროს ბევრისთვის ყველაზე უსაფრთხო ადგილი იყო ახალქალაქი, ნინოწმინდა. ვინაიდან ომის საფრთხე კვლავ აქტუალურია სომხების ისტორიულ სამშობლოში – სომხეთში.
2020 წლის, მთიანი ღარაბაღის 44-დღიანი ომის შემდეგ, სომხეთში გადასახლებულმა ბევრმა ჯავახმა სომეხმა დაიწყო შვილებისთვის საქართველოს მოქალაქეობის აღება, თუმცა ეს პროცესი ადრეც შეინიშნებოდა ევროკავშირთან უვიზო რეჟიმის გამო, მაგრამ ახლა ბევრი აძლევს მოქალაქეობას განსაკუთრებით მამრობითი სქესის შვილებს. თუმცა სომხეთის მოქალაქეობაზე უარის თქმას თავისი პრობლემები აქვს.
“მე ვარ საქართველოს მოქალაქე, ქმარი სომხეთის. ორი ვაჟი გვყავს, მინდა ჩემი მოქალაქეობა ჩემს შვილებს გადავცე. მიზეზი მხოლოდ ერთია, მეშინია ჩემი შვილები ომში არ წავიდნენ. არ ვარ დარწმუნებული, როცა მოუწევთ ჯარში წასვლა, რომ ომი არ იქნება. სომხეთში ბევრს ვიცნობ, ვისაც სურდა, რომ მათ შვილებს ჰქონოდათ საქართველოს მოქალაქეობა, მაგრამ თავად ვერ შეინარჩუნეს მოქალაქეობა, ამიტომ ბავშვებისთვის მოქალაქეობის მინიჭება შეუძლებელი იყო. მაგრამ მე ასევე ვიცნობ მათ, ვისაც ჰქონდათ ასეთი შესაძლებლობა და ისარგებლეს ამით. ჩვენ უარი უნდა ვთქვათ სომხეთის მოქალაქეობაზე სანამ ბავშვები 12 წლის გახდებიან, შემდეგ ისინი სამხედრო სამსახურში იქნებიან გაწვეული. თუმცა, ეს ასევე პრობლემატურია, თუ მათ არ აქვთ სომხეთის მოქალაქეობა, ბევრი სპორტული სექცია, მუსიკალური სკოლა და სხვა დამატებითი განათლება ფასიანი იქნება“, – ამბობს სედა შახბეკიანი.
პროვინციულ, რთულ ჯავახეთში ცხოვრება აღარ იზიდავს ადამიანებს, რომლებმაც ოდესღაც კარგი ცხოვრებისთვის წასვლა ამჯობინეს, მაგრამ ომებს საკუთარი კორექტივები შეაქვთ ახალ სამშობლოდ ქცეულ უცხო ქვეყანაში გაზომილ და საინტერესო ცხოვრებაში.
