სომხური სამოციქულო მართლმადიდებლური წმინდა ეკლესიის ხუთი მოძრავი დღესასწაულიდან ბოლო „ხაჩვერაცი“ახალქალაქში 14 სექტემბერს აღინიშნა.
დღეს ჯავახეთის ყველა მოქმედ ეკლესიაში აღინიშნა ჯვრის ამაღლების დღესასწაული – ხაჩვერაცი. ახალქალაქის „სურბ ხაჩ“ ეკლესიაში სადღესასწაულო წირვა-ლოცვა სამცხე-ჯავახეთისა და წალკის ვიკარიატის მთავარმა წინამძღვარმა, მეუფე ვარდაპეტმა (არქიმანდრიტმა) ტერ ნშან ამაიაკიანმა აღავლინა.
ეს დღე განსაკუთრებული იყო მომლოცველებისთვის, რადგან მათ შესაძლებლობა მიეცათ, მიახლოებოდნენ და შეხებოდნენ მოციქულ თომას ნაწილებს, რომლებიც სპეციალურად თბილისიდან ჩამოასვენეს ახალქალაქში.
შემდეგ ტრადიციული სომხური კერძით „ჰარისით“ გაუმასპინძლდნენ, ეზოში კი ბავშვებმა სომხური ხალხური ცეკვები იცეკვეს.
საღამოს ახალქალაქის სურბ ხაჩ ეკლესიაში გამართული წმინდა და უკვდავი ლიტურგიის დასრულების შემდეგ, მომლოცველებმა სასულიერო პირების ხელმძღვანელობით და წმინდანის რელიქვიებით ქალაქში გაისეირნეს. ცერემონიის დასასრულს მორწმუნეებს ნაკურთხი რეჰანის ფოთლები დაურიგეს.
ხაჩვერაც სომხური სამოციქულო ეკლესიის ხუთი დღესასწაულიდან ბოლოა. ის ჯვარზე მიძღვნილ დღესასწაულებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომელიც ჯვრის ტყვეობიდან დაბრუნებისა და განდიდების ხსოვნას ეძღვნება.
წმინდა ჯვარცმა აღინიშნება უფლის იერუსალიმში სპარსეთის ტყვეობიდან დაბრუნებისა და გოლგოთაზე მისი აღმართვის (ამაღლების) ხსოვნის აღსანიშნავად.
წმინდა ჯვრის გამოჩენის შემდეგ, დედოფალმა ელენემ იმპერატორ კონსტანტინეს ბრძანებით გოლგოთაზე ააგო წმინდა აღდგომის ეკლესია და იქ უფლის ტაძარზე ჯვარი აღმართა. შემდეგ კონსტანტინემ ეკლესიები და სამლოცველოები ააშენა ბეთლემსა და სხვა ადგილებში. დედოფალმა ბრძანა, რომ ეკლესიების კურთხევა რვა დღის განმავლობაში საზეიმოდ აღენიშნათ. ამ დღიდან, 13 სექტემბრიდან, ყოველწლიურად აღინიშნებოდა ჯვარცმის დღესასწაული, ხოლო უფლის ჯვარცმის დღესასწაული 14 სექტემბერს აღინიშნებოდა. ამ დღეს, უფლის ძმის, იაკობის მაგალითის მიყოლებით, მღვდელმთავარმა უფლის ჯვარი აღმართა მორწმუნეთა დასაცავად, რის გამოც დღესასწაულს „ხაჩვერაც“ ეწოდა.
ხაჩვერატის დღესასწაულის საბოლოო დადასტურება მოგვიანებით მიიღეს, როდესაც სპარსეთის მეფე ხოსროვ ამბარიშტმა, რომელმაც 610 წელს თავისი ძალაუფლების პიკს მიაღწია, იმპერატორ ჰერაკლეს დამორჩილება მოისურვა და წერილით მიიწვია იგი, მოსულიყო და მისი უპირატესობა და პატივი ეღიარებინა. მან დიდი ჯარი მისცა თავის მეთაურ ჰორემს, გაგზავნა იგი ბერძნულ სამყაროში და მან დაიწყო პალესტინელების სამყაროდან მრავალი ტროფეის განადგურება და წართმევა.
614 წელს, მეთაურმა ჰორემმა, ქალაქის ალყაში მოქცევის შემდეგ, ცხრამეტი დღის შემდეგ ის აიღო. როდესაც სპარსეთის ჯარი ქალაქში შევიდა, მთელი მოსახლეობა მახვილით დახოცეს. 57 000 ადამიანი დაიღუპა და 35 000 ტყვედ ჩავარდა. მათ შორის იყო პატრიარქი ზაქარია. შემდეგ სპარსელები შევიდნენ წმინდა აღდგომის ეკლესიაში, წაართვეს ღვთაებრივი წმინდა ჯვარი და ტაძრის ოქროსა და ვერცხლის ჭურჭელი და ქალაქი ცეცხლს მისცეს.
როდესაც მეთაურმა ტყვეებს ქალაქის აღდგენა და ყველა ებრაელის განდევნა უბრძანა და თავად წაიღო ჯვარი სპარსეთში. როდესაც ჯარები ქალაქს მიუახლოვდნენ, მეფე ხოსროვი უფლის ჯვრის შესახვედრად გამოვიდა.
როდესაც ქრისტეს ჯვარი ასეთი უპრეცედენტო ტრიუმფით შევიდა ქალაქში, სპარსეთის მეფემ მისი თავის ხაზინაში შენახვა დაიწყო და ჯვრის წინ ჩაუქრობელი ლამპარი ჩამოკიდა.
ადგილობრივები ძალიან მორცხვად აფასებდნენ უფლის ჯვარს და ამტკიცებდნენ, რომ ქრისტიანთა ღმერთი მათთან მოვიდა.
წმინდა ჯვარი თავდაპირველად საზეიმო მსვლელობით სპარსეთიდან სომხეთის ქალაქ კარინში გადაასვენეს, შემდეგ იქიდან კონსტანტინოპოლში და შემდეგ იერუსალიმში. ამ დღეს, კარნოს ხეობის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარე მთის მწვერვალს ხაჭაპაიტი ეწოდება. ამ პლატოზე ცივი, მაცოცხლებელი წყლის წყარო მოედინება, რომლის გარშემოც რეჰანი იზრდება და ის მომლოცველობის ადგილად იქცა. ამავე სახელწოდების მთის ძირში მდებარეობს ხაჩკას მონასტერი, რომელიც ასევე ხაჩვერაცის დღესასწაულზე რეჰანის კურთხევის რიტუალის მიზეზად იქცა.
ხაჩვერაცის მომდევნო დღეს მერელოცია. ამ დღეს ეკლესიებში საღმრთო ლიტურგიას მოჰყვება პანაშვიდი, რის შემდეგაც მიცვალებულთა საფლავებს სტუმრობენ.
