ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტი სწრაფად იზრდება. ადგილობრივი ხელისუფლება ამ ზრდას იმით ხსნის, რომ ისინი ეფექტურად ასრულებენ ბიუჯეტს. Jnews-მა მიმოიხილა და გაანალიზა ახალქალაქის ბიუჯეტის ბოლო 10 წლის განმავლობაში ზრდა, ასევე ის საქართველოს კიდევ ორი მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტებს შეადარა, რათა გაეგო ამ ზრდის ტენდენციები და მახასიათებლები.
ბოლო ათი წლის განმავლობაში ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტი 7 660 900 ლარიდან 29 360 000 ლარამდე გაიზარდა. აღვნიშნოათ, რომ ამ თანხაში არ შედის დამატებითი ფინანსური რესურსები, რომლებიც სახელმწიფოს შეუძლია გამოყოს სხვადასხვა სახელმწიფო ფონდების მეშვეობით, ან მიზნობრივი ტრანსფერების სახით კონკრეტული პროექტებისა თუ ხარჯებისთვის. ახალქალაქის მერიის ფინანსურ სამსახურში პროგნოზირებას აკეთებენ, რომ წელს, ასეთი შემოსავლების გამო, ახალქალაქის ბიუჯეტი 50 მილიონ ლარს გადააჭარბებს – ეს, ადგილობრივი სტანდარტებით, უზარმაზარი თანხაა. სულ რამდენიმე წლის წინ ასეთ ბიუჯეტზე მხოლოდ ოცნება შეიძლებოდა. თუმცა, ქართული სტანდარტებით მცირე ბიუჯეტიც კი ადრე ბოლომდე არ გამოიყენებოდა, რის შედეგადაც ვერ იზრდებოდა.
აღსანიშნავია, რომ ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში 2022 წლიდან მკვეთრი ცვლილება შეიმჩნევა: მაშინ პირველად ბიუჯეტმა 10 მილიონ ლარს (2022 წელს 10 700 000 ლარი შეადგინა) გადააჭარბა. ნელ-ნელა იზრდებოდა, 2025 წლისთვის 29 360 000 ლარს მიაღწია. ადგილობრივი ხელისუფლება ამ ზრდას საბიუჯეტო სახსრების სრული გამოყენებით ხსნის, რამაც სახელმწიფოს მხრიდან მეტი ფინანსური დახმარება გამოიწვია. თუმცა, ბიუჯეტის ასეთი მნიშვნელოვანი ზრდა 2022 წელს საქართველოს სხვა მუნიციპალიტეტებშიც ფიქსირდება.
თვითმმართველობის ექსპერტის დავით ლოსაბერიძის თქმით, „ბიუჯეტის ანატომიის“ გასაგებად საჭიროა მისი საშემოსავლო ნაწილის შესწავლა, კერძოდ, რამდენ პროცენტს შეადგენს ტრანსფერი. 2019 წლიდან არ არსებობს გათანაბრებითი ტრანსფერის კონცეფცია, მაგრამ ეს გათანაბრების როლი ხორციელდება მუნიციპალური ბიუჯეტის შემოსავლით, როგორც დღგ.
„პირველ რიგში, საქართველოში ფაქტიურად არ დარჩა ისეთი მუნიციპალიტეტები, რომლებსაც ტრანსფერები არ სჭირდებათ. 90-იანი წლების ბოლოდან, არჩევნების შემდეგ, როგორც წესი, მცირდება იმ მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტი, რომლებიც გამოიყენეს არჩევნების დროს. შემდეგ ის რჩება ამ დონეზე მომავალ არჩევნებამდე. გათანაბრებითი ტრანსფერი/დღგ-ის გამო ბიუჯეტი იზრდება“, – ამბობს დავით ლოსაბერიძე.
10 წელი. ავტორი – ქრისტინე მარაბიანი
ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი – რთული, მთიანი რეგიონია, სადაც მოსახლეობის აბსოტულური უმრავლესობა ეთნიკურად სომეხია. მუნიციპალიტეტი მოიცავს ერთ ქალაქს და 64 სოფელს, მოსახლეობა კი, 2014 წლის აღწერის მონაცემებით, 64 900 კაცს შეადგებს. შედარებისთვის Jnews-მა საქართველოს კიდევ ორი მუნიციპალიტეტი – მარნეული და თელავი – აირჩია.
ამ მუნიციპალიტეტების არჩევის ლოგიკა ასეთია: მარნეულის მუნიციპალიტეტი, ისევე როგორც ახალქალაქი, დასახლებულია ეთნიკური უმცირესობებით (მასში ძირითადად აზერბაიჯანელები არიან დასახლებული). მუნიციპალიტეტი შედგება ერთი ქალაქის, ერთი დასახლებისა და 72 სოფლისგან, ხოლო მოსახლეობა, 2014 წლის აღწერის მონაცემებით, 130 600 ადამიანს შეადგენს. მუნიციპალიტეტი ახალქალაქზე დიდია როგორც დასახლებული პუნქტით, ასევე მოსახლეობის რაოდენობით. თელავის მუნიციპალიტეტი ახალქალაქის მსგავსად სასოფლო-სამეურნეო რეგიონია. შედგება ერთი ქალაქისა და 28 სოფლისგან, მოსახლეობა კი 2014 წლის აღწერის მონაცემებით 55113 კაცს შეადგენს. ეს მუნიციპალიტეტი ახალქალაქზე პატარაა როგორც დასახლებული პუნქტით, ისე მოსახლეობის რაოდენობით.
ათი წლის განმავლობაში ახალქალაქის მუნიციპალიტეტმა სახელმწიფოსგან 41 025 900 ლარი (დღგ/გათანაბრების ტრანსფერი) მიიღო. ახალქალაქის მუნიციპალიტეტისთვის ყველაზე დიდი სატრანსფერო თანხამ 2025 წელს 15 000 000 ლარი შეადგინა.
ამავე პერიოდში მარნეულის მუნიციპალიტეტმა მიიღო 198 367 100 ლარი, ხოლო 2025 წელს ტრანსფერის თანხამ 45 493 100 ლარი შეადგინა.
თელავის მუნიციპალიტეტმა ათი წლის განმავლობაში 186 031 720 ლარი მიიღო, 2025 წელს კი 28 836 300 ლარი შეადგინა.
აღსანიშნავია, რომ სამივე მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის მკვეთრი ზრდა 2022 წლიდან დაიწყო. თუმცა, დანარჩენ ორ მუნიციპალიტეტთან შედარებით, ყველაზე მცირე ბიუჯეტი და დღგ ახალქალაქის მუნიციპალიტეტს აქვს.
თვითმმართველობის ექსპერტის აზრით, პრობლემის საფუძველი სახელმწიფოს დისკრიმინაციულ მიდგომაშია.
„გათანაბრების პრინციპი – მთავარი პრობლემა. მუნიციპალიტეტებს შეიძლება ჰქონდეთ ერთნაირი ზომა, მაგრამ განსხვავებული შემოსავალი: ერთი – 100 მილიონი ლარი, მეორე – 10 მილიონი. შედეგად, პირველი მუნიციპალიტეტი დამატებით 50 მილიონს იღებს, მეორე კი მხოლოდ 5 მილიონს. ამრიგად, მდიდარი მუნიციპალიტეტები კიდევ უფრო მდიდრდებიან, ხოლო ღარიბი მუნიციპალიტეტები მინიმალურ დონესაც კი ვერ აღწევენ. 90-იანი წლების ბოლოს ეს საკითხი განიხილებოდა და საერთაშორისო ექსპერტებმა სახსრების განაწილების ფორმულის გარკვევას გაუწიეს რეკომენდაცია. თუმცა, პრაქტიკიდან გამომდინარე ვიცი, როგორ ხდება ეს. ეს არ არის კანონის ან გაანგარიშების საკითხი – ხაზინა იმავე ფაილში უბრალოდ ციფრებს ცვლის. მაგალითად, თუ მუნიციპალიტეტს აქვს 20 მილიონი ლარის უფლება, მაგრამ პოლიტიკურად ლოიალურია ხელისუფლების მიმართ, მინისტრი თანხას უბრალოდ ამრავლებს 2-ზე და შედეგად მუნიციპალიტეტი იღებს 40 მილიონს. მეორეს კი, რომელსაც 10 მილიონი აქვს, კოეფიციენტი 0,1-მდე იკლებს და მხოლოდ 1 მილიონ ლარს იღებს“, – განმარტავს დავით ლოსაბერიძე.
მუნიციპალური ბიუჯეტები საკუთარი შემოსავლებით თავს ვერ ირჩენენ, რადგან საკუთარი შემოსავლები მკვეთრად შეზღუდულია. ამიტომ, ათწლეულების განმავლობაში შეიცვალა ცენტრალური ბიუჯეტიდან სუბსიდირების პრინციპი.
„დღგ – ეროვნული გადასახადი. მაგალითად, ძროხა ახალქალაქში რომ ძოვს, ბორჯომში წველიან, ბათუმში ყველს აწარმოებენ და თელავში ყიდიან, ვის ეკუთვნის ამ შემთხვევაში დღგ – თელაველებს, ბათუმელებს თუ ახალქალაქელებს? რაც შეეხება საშემოსავლო გადასახადს, სიტუაცია უფრო ნათელია: თუ ახალქალაქში ქარხანა ან საწარმო მუშაობს, შემოსავლის ნაწილი მუნიციპალიტეტში რჩება, ნაწილი კი ცენტრს მიეწოდება. თუმცა ეს მექანიზმი გაუქმდა, რადგან ძნელი იყო მისი კონტროლი. თუ მუნიციპალიტეტები მეტ დამოუკიდებელ შემოსავალს მიიღებენ, მათი ბიუჯეტი უფრო დამოუკიდებელი გახდება, მაგრამ ამის დაშვება არც შევარდნაძეს, არც სააკაშვილს და არც ივანიშვილს არ სურდათ. ეს არავის უნდა, მიუხედავად იმისა, რომ მუნიციპალიტეტების მერები ხელისუფლების დანიშნულები არიან – მათ მაინც არ ენდობიან“, – აჯამებს ექსპერტი.
ბიუჯეტის ზრდის მიუხედავად, ახალქალაქი კვლავ განიცდის საბაზისო ინფრასტრუქტურისა და სოციალური მომსახურებების ნაკლებობას.
