ახალქალაქი, მუნიციპალიტეტი სამხრეთ საქართველოში, სადაც ყველაზე მეტი კარტოფილი მოჰყავთ, მაგრამ ადგილობრივი მოსახლეობის შემოსავლის ძირითად წყაროდ საზღვარგარეთ სამუშაო რჩება და დიდი გაჭირვებით მოყვანილ კარტოფილს ნაგავსაყრელზე ყრიენ. Jnews-მა ახალქალაქში კარტოფილის მოყვანის თავისებურებები და ზოგადად საქართველოში კარტოფილის ბაზარი გააანალიზა.

კარტოფილის უმსხვილესი მწარმოებელი საქართველოში

ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის კლიმატური პირობები და შავი მიწა შესაძლებელს ხდის გამძლე, ზამთრის კარტოფილის ჯიშების მოყვანას. მუნიციპალიტეტის „ნარჩენების მართვის“ სტრატეგიული დოკუმენტის მიხედვით, ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში 29 000 ჰა სახნავი მიწაა. სოფლის განვითარების სააგენტოს ახალქალაქის საინფორმაციო და საკონსულტაციო ცენტრის ინფორმაციით, 2023 წელს, დაახლოებით 23 000 ჰექტარი მიწა გამოიყენებოდა ყველა ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო კულტურებისთვის.ანუ 6000 ჰექტარზე მეტი არ გამოიყენებოდა კულტურების მოსაყვანად. 23 000 ჰექტარი მიწის ნაკვეთიდან 10 918 ჰექტარი კარტოფილის გასაშენებლად გამოიყენეს. თუმცა, ამის მიუხედავად, ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი ქვეყანაში კარტოფილის უმსხვილეს მწარმოებლად ითვლება. ამას სტატისტიკა ადასტურებს.

2023 წელს საქართველოში 197 300 ტონა კარტოფილი გაიზარდა. ყველაზე მეტი კარტოფილი მოყვანილია სამცხე-ჯავახეთში, 129 100 ტონა (66%), მეორე ადგილზეა ქვემო ქართლი 38 800 ტონა კარტოფილით (თითქმის 20%).

ეროვნული სტატისტიკური სამსახურის (საქსტატი) მონაცემები.

ბოლო 5 წლის განმავლობაში მუნიციპალიტეტში კარტოფილის სარგავი ფართობები თანდათან გაიზარდა, მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო 3-4 წლის განმავლობაში ახალქალაქის ძირითადი ბოსტნეულის რეალიზაციის პრობლემა განსაკუთრებით მწვავედ დგას.

სხვადასხვა წლებში, მოსავლიანობიდან გამომდინარე, მუნიციპალიტეტი იღებდა კარტოფილის სხვადასხვა მოსავალს.

კარტოფილის თესვის ფართობისა და მოსავლიანობის მონაცემები 2019 წლიდან 2023 წლის ჩათვლით წარმოდგენილია ინფოგრაფიკის სახით.

კარტოფილის მოსავალი 5 წელიწადში (ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი) ავტორი: Jnews Ge

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სტატისტიკური სამსახურისა და საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრის კარტოფილის წარმოების მონაცემები ერთმანეთს არ ემთხვევა. ამ უკანასკნელის თქმით, საქსსტატის მონაცემებით, 2023 წელს მხოლოდ ახალქალაქში უფრო მეტი კარტოფილი იწარმოებოდა, ვიდრე მთელ საქართველოში.  თუმცა, ეს შეუსაბამობა ყოველწლიურად შეინიშნება.

იმპორტი და ექსპორტი

საქართველოში კარტოფილის ბაზარი ისე განვითარდა, რომ ქვეყნის მთავარ კარტოფილის მწარმოებელს, ახალქალაქელ ფერმერს, ზედიზედ 4 წელი უწევდა თავისი მოსავლის ნაგავსაყრელზე გადაყრა.მიუხედავად იმისა, რომ იმპორტი საბაზრო ეკონომიკაში განისაზღვრება ქვეყანაში არსებული მოთხოვნით, რაც ქვეყნის შიგნით არაა დაფარული, მაგრამ ეს ყოველთვის არ არის კარტოფილზე. ზემოაღნიშნულის თვალსაჩინო მაგალითის მომსწრენი გავხდით 2020-2021 წლების სასოფლო-სამეურნეო სეზონში.მიუხედავად 2020 წელს შიდა წარმოების კარტოფილის რაოდენობის ზრდისა (2020 წელს ახალქალაქში კარტოფილის მოსავალი თითქმის 28%-ით მეტი იყო 2019 წელთან შედარებით) და ქვეყანაში მოთხოვნის შემცირების მიუხედავად, პანდემიის გამო, საქართველომ კარტოფილის იმპორტი 43%-ით გაზარდა. (17 980,6 ტონა).

„საქსტატის“ მონაცემებით, 2023 წელს საქართველოში 7 740.9 ათასი დოლარის ღირებულების 23 210.2 ტონა კარტოფილი შემოვიდა. ეს არის ქვეყანაში იმპორტირებული კარტოფილის ყველაზე დიდი მოცულობა.

ყველაზე მეტი რუსეთიდან შემოვიდა – 8 435,1 ტონა, 2271,7 ათასი დოლარის ღირებულებით . მეორე ადგილზეა ბელარუსია 8050,9 ტონა 2177,8 ათასი დოლარით. იმპორტიორი ქვეყნების სიაში შემდეგია გერმანია, 1180,0 ტონა, 1185,3 ათასი დოლარი. იმპორტიორთა სიაში ასევე შედის ეგვიპტე, ნიდერლანდები, უკრაინა, სირია და პაკისტანი.

2023 წელს საქართველოდან ექსპორტირებულია 1441,1 ათასი დოლარის 5411,3 ტონა კარტოფილი. 2023 წელს ყველაზე მეტი კარტოფილი აზერბაიჯანში გავიდა – 3979,3 ტონა 860,8 ათასი დოლარი. შემდეგ მოდის შემდეგი ქვეყნები:

რუსეთი: 1176,1 ტონა 493,4 ათასი დოლარი.
სომხეთი: 135,0 ტონა 44,7 ათასი დოლარი,
ბელორუსია: 84,5 ტონა 30,7 ათასი დოლარი.
უკრაინა: 36,4 ტონა 11,5 ათასი დოლარი.

საინტერესოა, რომ თუ 2023 წელს კარტოფილის იმპორტის საშუალო ფასი 0,33 აშშ დოლარი იყო, საექსპორტო ფასი მხოლოდ 0,26 აშშ დოლარი იყო.

2024 წლის იანვრიდან ივნისის ჩათვლით შემოვიდა 2318.0 ათასი დოლარის კარტოფილი.

საქართველოს სტატისტიკური სამსახურის მონაცემებით, 2023 წელს საქართველოში 186 ათასი ტონა კარტოფილი მოიხმარა. მოხმარება ერთ ადამიანზე არის დაახლოებით 50 კგ მთელი წლის განმავლობაში.

წელს ახალქალაქში სოფლის მეურნეები მაღალ მოსავალს ელიან, თუმცა ეს ფერმერებს განსაკუთრებით არ ახარებს, რადგან უკვე აფრთხილებენ, რომ რეალიზაციის პრობლემა წელსაც აქტუალური იქნება.

სოფლის მეურნე, ფერმერი ეღიშ აღაჯანიანი ამბობს, რომ წელს ახალქალაქში კარტოფილის კარგი მოსავალია მოსალოდნელი, ბოლო 10 წლის განმავლობაში კი კარტოფილის თესვისთვის ასეთი ხელსაყრელი წელი არ ყოფილა.

„თავდაპირველად თბილი ამინდი იყო, თესლები თავის დროზე აღმოცენდა, ნაყოფში ვირუსები არ ჩანდა. როცა წვიმიანი ამინდია, თესლი გვიან აღმოცენდება, ტენისგან ვირუსები ყალიბდება, როცა ტემპერატურა იკლებს, ვირუსები აქტიურდებიან“, – ამბობს აგრონომი ეღიშ აღაჯანიანი.

ვინ ზიანდება?

ახალქალაქში, ბოლო 10 წლის განმავლობაში, ჩვენი დაკვირვებით, კარტოფილის მცირე მინდვრებს მომუშავე ფერმერები ყოველთვის ზარალში არიან. მსხვილი ფერმერები, რომლებიც თესავს 5 ჰექტარზე და მეტს, ყოველთვის გამარჯვებულის პოზიციაზე არიან, ყოველთვის პოულობენ მყიდველებს, ყიდიან მოსავალს, რეალიზაციის პრობლემა არ აქვთ, რადგან ფასის დაწევის საშუალება აქვთ.

ახალქალაქის ბიზნეს ცენტრის დირექტორი მახარე მაცუკატოვი მიიჩნევს, რომ ფერმერს, რომელიც ცოტა კარტოფილს თესავს, მაღალი შემოსავალი არ აქვს. მისი თქმით, მასშტაბურობის ეფექტი მუშაობს. თუმცა, ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში ათობით მსხვილი ფერმერია, მაქსიმუმ ასი, დანარჩენი კი წვრილი ფერმერია.

„Mercy Corps-მა რამდენიმე წლის წინ კვლევა ჩაატარა, გათვლები გააკეთა და გაარკვია, რომ ფერმერი შემოსავლიანი რომ იყოს, 4 ჰექტარი კარტოფილი უნდა დარგოს. მიუხედავად რისკებისა, კლიმატისა და რეალიზაციისა. მაშინ 3 ჰექტარი მოგებად და 1 ჰა ხარჯად მივიჩნიეთ. თუ მოსავალი არ არის კარგი ან არ იყიდება, მაშინ რისკები არის 50%/50%, 2 ჰექტარი არის მოგება და კიდევ 2 ჰა არის ხარჯები. როცა ბევრს იზრდები, მაინც იმარჯვებ, წაგებაში ვერ იქნები. მაგრამ თუ 60 ჰექტარ კარტოფილს დარგავ, ტექნიკა არ გაქვს, მაშინ ხარჯებს ვერანაირად ვერ დაფარავ“, – ამბობს მახარე მაცუკატოვი.

ფერმერების უმეტესობა კარტოფილის წარმოებას ბიზნესად არ აღიქვამს, თუმცა მისგან ფულის გამომუშავება უნდა. ყველა ფერმერი არ ითვლის კარტოფილის ღირებულებას. ფასს უბრალოდ ზოგადი ტენდენციიდან გამომდინარე წყვეტენ და ხშირად ფასს სოფელში ჩასული მყიდველი კარნახობს.

ჩვენი სავარაუდო გათვლებით, 2023 წელს ერთი კილოგრამი კარტოფილის საშუალო ფასი აღჭურვილობისა და შრომითი დაქირავების შემთხვევაში, საშუალო ზომის თესლის შეძენის შემთხვევაში 0,47-დან 0,50 ლარამდე მერყეობდა.

კარტოფილის თვითღირებულება 2023 წელს автор: Jnews Ge

ყველა დამნაშავეს ეძებს

ბოლო წლებში ბევრი მყიდველი აღნიშნავს, რომ ახალქალაქის კარტოფილის ხარისხი გაუარესდა და ის ხარისხობრივად ჩამოუვარდება იმპორტირებულ კარტოფილს. ახალქალაქის კარტოფილის ცუდი რეალიზაციის მიზეზი ასევე ხარისხისა და ფასის შეუსაბამობაა.

ახალქალაქელმა ფერმერებმა ორი ათწლეულის ტრენინგის და კომუნიკაციის შედეგად მათსა და ექსპერტებს შორის, ისწავლეს კარტოფილის მეტ-ნაკლებად კომპეტენტურად მოყვანა, მინდვრის დამუშავება, ისწავლეს სხვადასხვა სასუქის გარჩევა, შეიტყო, რომ შესაძლებელია ნიადაგის ანალიზის ჩატარება და შესაბამისად მისი კომპეტენტურად დამუშავება. ამ სფეროში პროგრესი შესამჩნევია, მაგრამ კარტოფილის ჯაჭვის ფერმერებისთვის ყველაზე დიდი გამოწვევა ახლა გაყიდვები და მარკეტინგია.

ახალქალაქის ბიზნეს ცენტრის დირექტორი მიიჩნევს, რომ პოლიტიკოსებმა და ჩინოვნიკებმა „სუსტი რგოლი“ იპოვეს და მთელი ბრალი ფერმერებს დააბრალეს. თუმცა მაცუკატოვი ამ საკითხში სახელმწიფო ორგანოების უმოქმედობასაც აღნიშნავს.

„თუ კარტოფილი უხარისხოა, რატომ უშვებენ ბაზარზე გაყიდვას? რატომ არ აკონტროლებს სურსათის სააგენტო ბაზარს? რას ნიშნავს ცუდი ხარისხი? ფიტო ხარისხი, სანიტარული სტანდარტები, ნიტრატები. რას გულისხმობენ ამაში? რატომ არ მუშაობს ამდენი სხვადასხვა სერვისი? 30 წელიწადში რა გააკეთეს, რა უთხრეს ფერმერებს, რომ ფერმერმა არ გააკეთა? ფერმერმა შეიძლება ერთი-ორი წელი არ დაიცვას ნორმები, მაგრამ შემდეგ ყველა ნორმას დაიცავს. განხორციელების პრობლემა 7 წელია არსებობს. „თქვენი კარტოფილი უხარისხოა, ამიტომ არ იყიდება“ – ეს ცრუ მიზეზია, ამბობს მახარე მაცუკატოვი.

2016 წლიდან 2023 წლამდე სამცხე-ჯავახეთში საუკეთესო მოსავალი 2016 წელს, 160 500 ტონა იყო, ყველაზე დაბალი კი 2017 წელს, 103 400 ტონა. ყველაზე მაღალი მოსავლიანობა 2021 წელს ფიქსირდება, ყველაზე დაბალი კი 2017 წელს – 9,6 ტ/ჰა.

იმისთვის, რომ ჯავახეთში სოფლის მეურნეობა იყოს მომგებიანი ბიზნესი, საჭიროა სისტემატური მიდგომა. ფერმერმა უნდა იცოდეს ბაზარზე არსებული მოთხოვნა, იყოს ინფორმირებული და იმუშაოს ხარჯების შემცირებაზე, ამ საკითხში სახელმწიფოც უნდა დაეხმაროს, რადგან ჯავახკელი ფერმერი ჯერ არ არის განვითარებული, რომ მარტო დადგეს ბაზრის პირობებთან და გადალახოს ყველა ეს დაბრკოლება.