როგორ მოქმედებს მსოფლიოში კონფლიქტების ესკალაცია საქართველოზე, როგორ არის დაკავშირებული უკრაინის ომი ისრაელსა და პალესტინას შორის ომზე, რა ელოდება სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს,- ამის და სხვა მრავალის შესახებ Jnews-ს ესაუბრა GSAC-ს (საქართველოს სტრატეგიული ანალიზის ცენტრი) პოლიტოლოგ-ეკონომისტი ვალერი ჩეჩელაშვილი.
როგორ აისახება საქართველოზე ომები მთიან ყარაბაღში, უკრაინასა და ისრაელში? რამდენად არის საქართველოში (აფხაზეთი, სამხრეთ ოსეთი) კონფლიქტების ესკალაციის ალბათობა?
დღეს ჩვენ ვცხოვრობთ გლობალურ სამყაროში, გლობალურ რეგიონში. ქვეყნები და რეგიონები უფრო მეტად არიან ერთმანეთზე დამოკიდებული. ეს არის ობიექტური ტენდენცია, რომელიც მომავალში გაძლიერდება, ამიტომ ჩვენ ვერ ვგრძნობთ თავს დაცულად, როდესაც ჩვენს ირგვლივ ხდება ისეთი მოვლენები, როგორიცა რუსული აგრესია უკრაინის წინააღმდეგ ან სიტუაციის გამწვავება ახლო აღმოსავლეთში. რაც შეეხება რეალურ ვითარებას სამხრეთ კავკასიაში, რაღაც იმედი გვაქვს, რომ წლის ბოლომდე სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულება დაიდება, ყოველ შემთხვევაში, დაინიშნა შეხვედრა, პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანს და აზერბაიჯანის პრეზიდენტს ილჰამ ალიევს შორის, სამმხრივ ფორმატში ევროკავშირის პრეზიდენტ შარლ მიშელთან ერთად. არსებობს ინფორმაცია, რომ დელეგაცია ამ შეხვედრისთვის აქტიურად ემზადება. სამწუხაროა, რომ ეს თბილისში არ არის, რადგან ლოგისტიკურად და კომფორტისთვის ეს ყველაზე შესაფერისი ადგილია დღეს, მაგრამ მთავარია, რომ ამისკენ მიდიან. მართალია, ეს არ არის აფიშირებული.
ვფიქრობ, რომ ახლა არ არსებობს უშუალოდ სამხრეთ კავკასიის დესტაბილიზაციის საფრთხე, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენი მდგომარეობა ნათელია, რადგან რუსეთის მიერ ახალი საზღვაო ბაზის ორგანიზება ოჩამჩირას, ოკუპირებულ აფხაზეთში, დამატებით რისკებს ქმნის და საფრთხეები პირდაპირ საქართველოს მიმართ. რატომ? იმიტომ, რომ თუ, მაგალითად, იქ არის რამდენიმე სარაკეტო კატერი და ისინი გავიდნენ ზღვაში და ამ რაკეტებს უკრაინაში გაუშვებენ, უკრაინამ შესაძლოა შეტევა განახორციელოს ამ სარაკეტო კატერებზე და მათ სადგომ ადგილებზეც, რაც გაართულებს ისედაც ძალიან რთულ სიტუაციას უკრაინასა და რუსეთს შორის სამხედრო ოპერაციების თეატრში, კერძოდ შავი ზღვის რეგიონში.
რაზე მეტყველებს კონფლიქტების ესკალაციის ბოლო დროინდელი თანმიმდევრობა?
სიტუაციის გლობალური გამწვავება დაიწყო გასული წლის 24 თებერვალს, როდესაც რუსეთმა უკრაინის წინააღმდეგ ეს ბარბაროსული ომი და საცხოვრებელი შენობების დაბომბვა დაიწყო, ქალები და ბავშვები დახოცეს. ამან მთელი სამყარო თავდაყირა დააყენა, ჩვენ სხვა სამყაროში აღმოვჩნდით. ის მყიფე გლობალური ბალანსი, რომელიც ინარჩუნებდა ყველა მოთამაშეს, მათ შორის რუსეთის ფედერაციას, მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთი მანამდე ახორციელებდა სამხედრო ოპერაციებს, შეგახსენებთ, რომ რუსეთმა 21-ე საუკუნეში ევროპაში პირველი ომი 2008 წელს საქართველოსთან დაიწყო. 2014 წელს მან მეორე ომი წამოიწყო ევროპაში მისი სხვა მეზობლის, უკრაინის წინააღმდეგ. ამის შემდეგ, გასაკვირი არ არის, რომ მოხდა ის, რაც ახლა ხდება. რადგან მსოფლიოში, გლობალურ ურთიერთობებში დისბალანსის პირობებში, ლოკალური თუ შედარებით ლოკალური, ვიღაცისთვის შეიძლება ლოკალური ჩანდეს, ჩვენთვის, მაგალითად, საქართველოსთვის, აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის სიტუაციის გამწვავება ყველაზე აქტუალური საკითხია, რადგან ეს პირდაპირ ჩვენს სამეზობლოში ხდება.
მაგრამ აქაც და ახლო აღმოსავლეთშიც დაიწყო ეს კონფლიქტები. დიახ, მათ დაიწყეს მწვავე ფაზაში შესვლა; არის განცდა, რომ გლობალური ბალანსი ხელახლა განიხილება და გლობალურ მოთამაშეებს ჯერ ბოლომდე არ აქვთ გადაწყვეტილი, როგორი იქნება სამყარო რეალურად მას შემდეგ, რაც ჩვენ გამოვალთ ამ კრიზისის ზოლიდან. ახლა ჩვენ ყველანი ძალიან რთულ ეტაპს გავდივართ, მათ შორის ჩვენც, სამხრეთ კავკასიაში, და თქვენ არ უნდა იფიქროთ, რომ უკრაინის ომი უკრაინასა და რუსეთს შორის შორსა, რომ ახლო აღმოსავლეთი შორს არის. სულაც არ არის შორს, რადგან სამხრეთ კავკასია, ერთი მხრივ, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის განუყოფელი ნაწილია, მეორე მხრივ კი სამხრეთ კავკასია დიდი ახლო აღმოსავლეთის ნაწილია.
მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტმა სამხრეთ კავკასიაში 2020 წელს რუსეთის პოზიცია დაასუსტა. იმავე აფხაზეთში გარანტიებზე დაფიქრდნენ და უკვე თურქეთს ასახელებენ იმ ქვეყნებს შორის, რომელთა გარანტებიც სურთ. რა შეიცვალა?
20 წელს რუსეთის გავლენის შესუსტება სამხრეთ კავკასიაში ჯერ ასე არ იგრძნობოდა, მაგრამ რუსული გავლენის შესუსტება უფრო თვალსაჩინო გახდა მას შემდეგ, რაც დაიწყო ეს ბარბაროსული ომი უკრაინის წინააღმდეგ. შეგახსენებთ, რისი იმედი ჰქონდათ რუსებს 24 თებერვალს თავდასხმისას: „კიევს ავიღებთ 3 დღეში“, „რა ვუყოთ ამ უკრაინას, ეს უკრაინაა, როგორც კი წარბს ავწევთ ყველა დანებდება“, „ჩვენს ტანკებს ყვავილებით დახვდებიან“ უკრაინის ქალაქების ქუჩებში“… მაგრამ მოხდა ზუსტად პირიქით. უკრაინელებმა აითვისეს სტრატეგიული ინიციატივა, მნიშვნელოვანი ზარალი მიაყენეს რუსეთს, დაიბრუნეს დაპყრობილი ტერიტორიები და, რაც მთავარია, სულ უფრო მეტად კონსოლიდირდებიან ერის ცივილიზებულ საზოგადოებაში.
ნათელია, რომ რესურსები იწურება და გასაგები მიზეზების გამო, ის თავის გავლენას სამხრეთ კავკასიაშიც კარგავს. სამხრეთ კავკასიაში რუსეთს თურქეთი ანაცვლებს, როგორც რეგიონალური, სერიოზული ძალა. ხოლო თურქეთსა და რუსეთს შორის განსხვავება ისაა, რომ თურქეთი ყოველთვის ახორციელებდა თავის პოლიტიკას რეგიონში საერთაშორისო პრინციპებისა და საერთაშორისო სამართლის ნორმების საფუძველზე. ის ყოველთვის მხარს უჭერდა სამხრეთ კავკასიის სამივე სახელმწიფოს ტერიტორიულ მთლიანობას, რუსეთისგან განსხვავებით, რომელიც ამით მუდმივად მანიპულირებდა და საბოლოოდ სამხრეთ კავკასიის ერთ-ერთი სახელმწიფოს ტერიტორიის 20% ოკუპირებულია. ამიტომ, მე ვფიქრობ, რომ პრინციპში, რუსეთის და მისი პოზიციების შესუსტება სამხრეთ კავკასიაში უფრო ძლიერ პერსპექტივებს გვიხსნის, რომ ჩვენ შეგვიძლია მშვიდობისა და სტაბილურობისდამყარება. დიდი იმედი მაქვს, რომ ეს ყველაფერი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ნორმალიზებას და სამხრეთ კავკასიის 3 ქვეყანას შორის თანამშრომლობის სამმხრივ პლატფორმას გამოიწვევს. ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ ჩვენ არ უნდა ვიყოთ ერთმანეთის კონკურენტი, არ უნდა შევეჯიბროთ, მით უმეტეს, კონფლიქტში ვიყოთ, არამედ სამხრეთ კავკასიის სახით ყველა ერთად უნდა შევეჯიბროთ სხვა რეგიონებს. ეს დაგვეხმარება ყველამ ერთად გავაცნობიეროთ სამხრეთ კავკასიის სატრანსპორტო-საკომუნიკაციო, ბუნებრივი, ადამიანური, გეო-ეკონომიკური, გეო-პოლიტიკური პოტენციალი და კუმულაციური ეფექტი იქნება ძალიან სერიოზული, რაც ხელს შეუწყობს უსაფრთხოების, კეთილდღეობის დონის გაძლიერებას, სამივე სახელმწიფოს განვითარების პერსპექტივები. თან თავად შეუძლიათ გადაწყვიტონ, ვის შეუძლია აქ დადებითი როლის შესრულება კონსენსუსის საფუძველზე. ეს იქნება 3+1, 3+2, 3+3, 3+4 და 5, ეს სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებმა უნდა გადაწყვიტონ.
საქართველოს საგარეო პოლიტიკა ბოლო დროს გაუგებარია, რა შეიცვალა?
“ქართული ოცნების” საგარეო პოლიტიკა არათანმიმდევრულია. მაგალითად, ერთი მხრივ, საქართველო ამბობს, რომ მხარს უჭერს ძალიან ზომიერ პოლიტიკას და არ უერთდება რუსეთის წინააღმდეგ ევროკავშირის სანქციებს. მეორე მხრივ, ფინანსური მხრიდან სრულად უერთდება ამ სანქციებს. მესამე მხრივ, ის აქტიურად მუშაობს რამშტეინის ჯგუფთან და ამბობს, რომ უკრაინას სამხედრო დახმარებას ვერ გავუწევთ. შესაბამისად, გაუგებარია რას აკეთებს საქართველო რამშტეინის ჯგუფში და მუდმივად ევროკავშირთან მიმართებაში ხელისუფლება ყოველთვის ამბობს, რომ ჩვენ ყველაფერს ვასრულებთ, ევროკავშირი კი გვეუბნება, რომ “არა, ძვირფასო მეგობრებო, თქვენ არ ასრულებთ”. აქ უფრო მნიშვნელოვანია რას ამბობს ევროკავშირი იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ საქართველოს სურს გახდეს ევროკავშირის წევრი და არა ევროკავშირს სურს გახდეს საქართველოს წევრი. გესმით? იმიტომ, რომ თუ ნამდვილად გვინდა კანდიდატის სტატუსის მოპოვება და ევროკავშირთან დაახლოება, უნდა შევაფასოთ ჩვენი საგარეო პოლიტიკა, ამ 12 პუნქტის შესრულების ჩათვლით, იმ სტანდარტების მიხედვით, რაც აქვს ევროკავშირს. აქ აშკარად ჩანს შეუსაბამობები. ამის საკითხი ასევე აშკარაა USAID-თან მიმართებაში. თუ არის სტრატეგიულ პარტნიორთან საკომუნიკაციო არხები და მიმდინარეობს მუშაობა, აქ ასეთი ექსცესები უნდა გამოირიცხოს. ეს იმაშიც გამოიხატება, რომ საქართველო ერთ-ერთია მსოფლიოში იმ მცირერიცხოვან ქვეყნებს შორის, რომელიც მუშაობს დამტკიცებული საგარეო პოლიტიკური სტრატეგიის გარეშე. საქართველოს საგარეო პოლიტიკის სტრატეგია, რომელიც დღეს შეგიძლიათ ნახოთ საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ვებგვერდზე. ეს სტრატეგია, რომელიც ეხება 2018-22 წლებს, მაგრამ 22 წლის 24 თებერვალს ეს სტრატეგია უკვე მოძველებულია, რადგან სამყარო შეიცვალა.
