რუბლის კურსის ვარდნის, რუსეთის მიმართ დაწესებული ეკონომიკური სანქციების ეფექტზე, საქართველოსა და სომხეთზე ამ სანქციების გავლენაზე და ბევრ სხვა მნიშვნელოვან საკითხზე Jnews-ს პროფესორი, რონდელის ფონდის ეკონომიკური ექსპერტი, ვლადიმერ პაპავა ესაუბრა.
როგორ იმოქმედებს გამოცხადებული სანქციები რუსეთზე? აისახება თუ არა ისინი საქართველოზე? და რამდენად ეფექტიანია ეს ნაბიჯები რუსეთზე ზემოქმედებისთვის?
– დავიწყოთ იქიდან, რომ თანამედროვე სამყარო გლობალიზებულია და მასში რუსეთი ბოლო ადგილს არ იკავებს ქვეყნის სიდიდის, წიაღისეულის და ეკონომიკური ურთიერთკავშირების მხრივ. ამიტომ, ის ზომები, რაც დასავლეთმა მიიღო რუსეთის წინააღმდეგ, ეს ეკონომიკური სანქციები, არა მხოლოდ გავლენას მოახდენს, უკვე ახდენს გავლენას. ყველამ დაინახა, როგორ გაფრინდა რუსული რუბლი, დაიხურა ბირჟები, ბევრი კომპანია ტოვებს რუსეთის ბაზარს. პოტენციური და რეალური ინვესტორები ტოვებენ კომპანიებს. ეს ყველაფერი იმაზე მეტყველებს, რომ რუსეთი უკვე კრიზისშია, სერიოზულ კრიზისში. რუბლისადმი ნდობა სულ უფრო და უფრო იკლებს და ამიტომ რუსეთისთვის ეს ვითარება უფრო და უფრო გართულდება – ეს ფაქტია. რაც შეეხება იმ ქვეყნებს, რომლებმაც ეს სანქციები დააწესეს, რა თქმა უნდა, ისინიც დაზარალდებიან ეკონომიკურად. არა ისე, როგორც თავად რუსეთი. მაგრამ მათ მოუწევთ გაზისა და ნავთობის ყიდვა უფრო მაღალ ფასებში. მათ მოუწევთ ეკონომიკის გადაწყობა. ეს არ არის ადვილი, სჭირდება დრო და განსაკუთრებული შრომა, მაგრამ განსაკუთრებით დაზარალდებიან ის ეკონომიკები, რომლებსაც მჭიდრო ეკონომიკური კავშირები აქვთ რუსეთთან. ეს არის, უპირველეს ყოვლისა, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის წევრი ქვეყნები, ასევე ქვეყნები, რომლებსაც აქვთ მჭიდრო ეკონომიკური კავშირი, მაგალითად, საქართველო. საქართველო ფორმალურად არ არის რუსეთთან რაიმე კავშირის ნაწილი. მიუხედავად ამისა, მასშტაბის მიხედვით, რუსეთი საქართველოს სიდიდით მეორე საგარეო ეკონომიკური პარტნიორია. რა თქმა უნდა, რუსეთიდან საქართველოში იმპორტი შემცირდება, საქართველოდან რუსეთში ექსპორტი პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნება. იმის გამო, თუ რუბლი ძალიან დაეცემა რუსეთში და ის უკვე დაეცა, მაშინ ბიზნესმენებისთვის არ იქნება მომგებიანი მათი პროდუქციის რუსეთში გაყიდვა.
შეგიძლიათ მოუსმინოთ ვლადიმერ პაპავას საუბარს აუდიო ჩანაწერში
ეკონომიკური კრიზისის გამო თავად რუსეთის მოქალაქეებს გაუჭირდებათ. ამიტომ, რუსეთში მცხოვრები ჩვენი თანამემამულეები, რომლებიც ფულადი სახსრების ნაწილს საქართველოში მცხოვრებ ნათესავებსა და მეგობრებს ურიცხავენ, შემოსავლის შემცირების გამო, ამ გზით ვეღარ დაეხმარებიან ახლობლებს. ამასთან, დახურულია ფულის გადარიცხვის ყველა არხი, მეტიც, რუსეთი უკვე კრძალავს უცხოური ვალუტის რუსეთიდან სხვა ქვეყნებში გადატანას. შესაბამისად, შემცირდება ფულადი შემოსავლები, გადარიცხვები, რომლებიც რუსეთიდან საქართველოში ხორციელდებოდა და, რა თქმა უნდა, ტურიზმის სექტორი დაზარალდება, რადგან საქართველოში ჩამოსული ბევრი ტურისტი რუსეთიდან, უკრაინიდან იყო. როდესაც ასეთი კრიზისი და საომარი მოქმედებებია, საომარი მოქმედებების დასრულების შემდეგ, ეკონომიკური კრიზისი რუსეთში გაგრძელდება. რა თქმა უნდა, ნაკლები ტურისტი იქნება და მათი შემოსავლის დახარჯვის პოტენციური შესაძლებლობებიც ნაკლები იქნება. ეს გავლენას მოახდენს საქართველოს ტურიზმის სექტორზე.
არსებობს რაიმე იმედი, რომ რუბლი გამყარდება?
– არაფრის გაკეთება არ შეიძლება. რადგან მათი ოქროსა და სავალუტო რეზერვების უმეტესი ნაწილი იყო უცხოურ ბანკებში, რუსეთის ფარგლებს გარეთ. ისინი გაყინულია და ყველა ეს ანგარიში დაბლოკილია. რუსეთს დაახლოებით 600 მილიარდი აშშ დოლარის რეზერვები აქვს, საიდანაც შეუძლია მხოლოდ 150 მილიარდი აშშ დოლარი გამოიყენოს ახალი შემოდინების არარსებობის შემთხვევაში, ამიტომ რუსეთისთვის თითქმის შეუძლებელი იქნება რუბლის კურსის შენარჩუნება.
იმოქმედებს თუ არა რუბლის კურსი ლარის კურსზე?
– რა თქმა უნდა, ამას ექნება გავლენა, არა მხოლოდ იმიტომ, რომ რუსეთი საქართველოს სავაჭრო პარტნიორია. ეს გავლენას მოახდენს რუსეთთან მჭიდრო კავშირში არსებულ ყველა ქვეყანაზე, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებზე, სადაც უვიზო რეჟიმია, რადგან რუსეთის ბევრი მოქალაქე რუბლს გაიტანს, როგორც ევრაზიის ეკონომიკური გაერთიანების ქვეყნებში, ასევე საქართველოში. რადგან შეუძლიათ თავისუფლად ჩავიდნენ ამ ქვეყნებში სავიზო შეზღუდვების გარეშე და გაიტანონ რუბლი უცხოურ ვალუტაში, მაგალითად, დოლარში ან ევროში, რათა თავი გადაირჩინონ. ეს, რა თქმა უნდა, გამოიწვევს ეროვნული ვალუტების ამოწურვას.
ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში მყოფ მეზობელ სომხეთზეც ეს ფაქტორიც იმოქმედებს?
– რა თქმა უნდა, სომხეთის საკითხების ექსპერტი არ ვარ, ამიტომ ზოგადად ვთქვი ევრაზიის ეკონომიკური გაერთიანების ქვეყნები. ეს მოიცავს არა მარტო სომხეთს. ყველანი დაზარალდებიან, მაგრამ ასევე დაზარალდებიან ისეთი ქვეყნები, როგორიცაა საქართველო, რომელიც არ არის ევრაზიის ეკონომიკური თანამეგობრობის ნაწილი, თუმცა მჭიდრო ეკონომიკური ურთიერთობები აქვს.
იმოქმედებს თუ არა რუსეთზე დაწესებული სანქციები საქართველოზე?
ირიბად ეს სანქციები ყველას შეეხება. მაგალითად, ქართული ღვინის ექსპორტიორებისთვის რუსული ბაზარი პრაქტიკულად არ იარსებებს.
იმოქმედებს თუ არა რუსეთის SWIFT-დან გათიშვა საქართველოში ტრანსფერებზე?
– იმოქმედებს. რუსეთს აქვს საკუთარი სისტემა, რომელიც აქტიურად გამოიყენება ევრაზიის ეკონომიკური გაერთიანების ქვეყნებში.
რა პროგნოზების გაკეთება შეიძლება არსებული სიტუაციიდან გამომდინარე?
– Ძალიან ძნელია. უპირველეს ყოვლისა, სასურველია საომარი მოქმედებები ნებისმიერ ფასად შეჩერდეს, რადგან მშვიდობიანი მოსახლეობა იხოცება, ბავშვები იხოცებიან. ეს ყველაზე მნიშვნელოვანია. ეს არის ყველაზე დიდი ღირებულება. როგორც კი შესაძლებელი იქნება მშვიდობის მიღწევა, მაშინ გაკეთდება სპეციალური გათვლები და დაიდება სპეციალური პროგრამები. მაგალითად, მსოფლიო ბანკმა უკვე დაადასტურა, რომ უკრაინას 3 მილიარდ აშშ. დოლარის დახმარებას გამოუყოფს. ომის დროს უკრაინა ამ ფულს მაინც არ იყენებს, ანუ ომი უნდა დასრულდეს.
როგორ აფასებთ საქართველოს ხელისუფლების ქმედებებს ამ რთულ პირობებში?
– საქართველოს მთავრობამ განაცხადა, რომ არ შეუერთდება ეკონომიკურ სანქციებს – ეს აბსოლუტურად მართალია. იმიტომ, რომ ჩვენ არ გვაქვს რუსეთზე გავლენის ეკონომიკური ინსტრუმენტები. თუ საქართველო შეუერთდება ეკონომიკურ სანქციებს, მაშინ პირველ რიგში თავად საქართველო დაზარალდება. მაგალითად, რუსეთის საჰაერო ტრანსპორტისთვის საქართველოს ცის დაკეტვა. ეს, პრინციპში, შეუძლებელია, რადგან ჩვენი მეზობელი სომხეთის ინტერესებიც უნდა გავითვალისწინოთ. ამიტომ, როცა ეს საკითხი დადგა, პირველ რიგში, იქიდან ამოვიდნენ, რომ ეს საკითხი სომხეთთან ერთად, ჩვენი მეზობლის ინტერესებიდან გამომდინარე უნდა გადაწყდეს. სანქციებში ბრმად შეერთებას აზრი არ აქვს, რადგან საქართველო არ არის SWIFT-ის დამფუძნებელი. ამიტომ, ის ვერ შეუერთდება SWIFT-ის გამოყენების შეზღუდვებს. ანუ წმინდა პოლიტიკური განცხადებები უაზროა, ეს არაფერ კარგს არ გამოიწვევს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოს ტერიტორიის 20% უკვე ოკუპირებულია რუსეთის ჯარების მიერ.
ვლადიმერ პაპავა 2001 წლიდან არის საქართველოს სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ფონდის გამოყენებითი ეკონომიკური კვლევის ცენტრის უფროსი მკვლევარი და დირექტორი. 1994-2000 წლებში იყო საქართველოს ეკონომიკის მინისტრი. 2000 წელს დაინიშნა საქართველოს პრეზიდენტის საპარლამენტო მდივნის მოადგილედ. 2004-2007 წლებში იყო საქართველოს პარლამენტის საბიუჯეტო და საფინანსო კომიტეტის უფროსის მოადგილე. 2005-2006 წწ. იყო ფულბრაიტის პროგრამის სტიპენდიანტი ცენტრალური აზიისა და კავკასიის ინსტიტუტში, ნიტცეს სკოლა – SAIS, ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტში (ვაშინგტონი, კოლუმბიის ოლქი). 2013-2016 წლებში რექტორი და ეკონომიკის პროფესორი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში და პაატა გუგუშვილის ეკონომიკის ინსტიტუტის მთავარი მეცნიერ თანამშრომელი.
