2020 წლის 44-დღიანი ომი მთიან ღარაბაღში შოკისმომგვრელი და დასაფიქრებელი იყო, როგორც თავად სომხეთისთვის, ისე საქართველოსთვის, აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონისთვის. მთიანი ყარაბაღის ომის შემდეგ საქართველო საგარეო პოლიტიკური მიმართულებით გაძლიერდა, ხოლო აფხაზებმა და ოსებმა გარკვეული დასკვნები გააკეთეს.
სამხრეთ კავკასიაში სსრკ-ს დაშლის შემდეგ ნათელი გახდა, რომ მშვიდად ცხოვრება შეუძლებელი იყო. 90-იანი წლების შემდეგ წარმოქმნილმა კონფლიქტებმა, როგორც სომხეთსა და აზერბაიჯანს, ისე საქართველოში – ცხინვალსა და სოხუმთან, წერტილი დაუსვა რეგიონის მდგრად განვითარებას, თანამშრომლობას, მშვიდობას…
90-იანი წლების დასაწყისის მთავარი ომების შემდეგ, პირველი ფართომასშტაბიანი სამხედრო მოქმედება იყო 2008 წლის 8 დღიანი ომი. პირველი შოკი დასრულდა რუსეთის საბოლოო გაძლიერებით ამ ტერიტორიაზე და მცოცავი ბორდერიზაციით. საქართველოსთვის მაშინ ნათელი გახდა, რომ რუსეთს მარტო, საკუთარი ძალებით ვერ შეებრძოლებოდა.
მეორე მსგავსი შოკი ელოდა სომხეთს, რომელიც მიხვდა, რომ რუსეთთან ხელშეკრულებებს პრაქტიკულად ძალა არ ჰქონდა. აზერბაიჯანში გამარჯვებას ოფიციალურ დონეზე აცხადებენ. მაგრამ ზოგადად, სამხრეთ კავკასიაში, პოლიტიკურ ექსპერტებს შორის არის მოსაზრება: რუსეთმა სომხეთსა და აზერბაიჯანში სამხედრო პოზიციები გაიძლიერა.
“აფხაზეთი და “სამხრეთ ოსეთი” რუსეთთან შიშმა დააახლოვა” – ხედი საქართველოდან
როგორც ექსპერტ-პოლიტოლოგი, საქართველოს რეინტეგრაციის ყოფილი მინისტრის, პაატა ზაქარეიშვილი ამბობს, მთიანი ყარაბაღის ომის მიმდინარეობას ყურადღებით ადევნებდნენ თვალს, როგორც თავად საქართველოში, ასევე აფხაზეთში და ე.წ. სამხრეთ ოსეთში.
“როგორც სამხრეთ ოსეთში, ისე აფხაზეთში მიაჩნიათ, რომ ამ ეტაპზე კონფლიქტი მოგვარებულია – ეს არ ნიშნავს იმას, რომ კონფლიქტი საბოლოოდ გადაწყვეტილია. მე არ მიგრძვნია და ვერ დავინახე, რომ ერთ-ერთი გამოსავალი შეიძლება იყოს ძალისმიერი მეთოდი. თითქმის დარწმუნებული ვარ, რომ 2008 წლის შემდეგ, ყოველ შემთხვევაში, საქართველო აღარ ფიქრობს სოხუმთან და ცხინვალთან კონფლიქტის ძალისმიერ გადაწყვეტაზე. მაგრამ ისინი ასე ფიქრობენ, კიდევ უფრო დამოკიდებულნი გახდნენ რუსეთზე. მიაჩნიათ, რომ რუსეთი დაეხმარება, თუ საქართველო მიზნად ისახავს კონფლიქტის სამხედრო გზით მოგვარებას აზერბაიჯანის მსგავსად. საქართველოსთან გაუცხოება კიდევ უფრო გაძლიერდა. ისინი უფრო მეტად რუსეთს ენდობიან და უფრო მეტად ისწრაფვიან რუსეთისკენ“, – ამბობს პაატა ზაქარეიშვილი.
მისი აზრით, სოხუმსა და ცხინვალში ელოდნენ, რომ რუსეთი უფრო მეტ დახმარებას გაუწევდა სომხეთს…
“მიუხედავად იმისა, რომ მართალი გითხრათ, წმინდა იურიდიულად, კანონის მიხედვით, რუსეთს გაუჭირდება სომხეთის დახმარება, რადგან სამხედრო მოქმედებები ხომ არ მომხდარა სომხეთის ტერიტორიაზე, ეს საერთაშორისოდ კანონმდებლობით აღიარებულია. არ მგონია, რომ რუსეთს არ შეუძლია მხარი დაუჭიროს თავის მოკავშირეებს, განსაკუთრებით აზერბაიჯანის შემთხვევაში, არის კასპიის ზღვა, ნავთობი და ა. “, – ამბობს პაატა ზაქარეიშვილი.
მთიანი ყარაბაღის ომის შემდეგ დამკვიდრდა მოსაზრება, რომ მიუხედავად შეთანხმებებისა, რუსეთი მხოლოდ საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე მოქმედებს, რაც საფუძველს გვაძლევს ვიფიქროთ, რომ საქართველომ აფხაზეთის და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის დაბრუნების სანაცვლოდ შესაძლებელია უარი თქვას დასავლურ საგარეო პოლიტიკურ ორიენტაციაზე.
“აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში ფიქრობენ, რომ რუსეთმა შეიძლება თბილისთან შეთანხმების შემთხვევაში გააუქმოს აღიარება. თუ საქართველო დაინტერესებულია და მზადაა სხვა მიმართულებით წავიდეს, იმედი მაქვს, საქართველო ამას არავითარ შემთხვევაში არ წავა. ჩვენთვის დასავლური ვექტორი, მოძრაობა ნატოსკენ, მოძრაობა ევროკავშირისკენ, თუმცა საქართველო ამისთვის ცოტას აკეთებს. ძალიან მნიშვნელოვანია“, – აცხადებს პოლიტოლოგი, პაატა ზაქარეიშვილი.
“რონდელის ფონდის” პოლიტოლოგი ალექსანდრე პეტრიაშვილი მიიჩნევს, რომ დასავლეთის მიმართულების უარყოფის სანაცვლოდ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დაბრუნება გამორიცხულია.
„ჩვენ დიდი აღფრთოვანებით ვადევნებდით თვალს მთიანი ყარაბაღის მოვლენებს, ძალიან ვნერვიულობდით, რომ იყო ადამიანური მსხვერპლი და ვიმედოვნებთ, რომ ჩვენს ორ მეზობელს შორის მოლაპარაკებებისა და კონსულტაციების შედეგად შესაძლებელი გახდება ურთიერთსასარგებლო შეთანხმება. ვფიქრობ, სომეხმა ხალხმა უნდა გამოიტანოს შესაბამისი დასკვნები რუსეთთან დაკავშირებით, რომელსაც ის სტრატეგიულ პარტნიორად მიიჩნევს. ვფიქრობ, სომხეთში გარკვეული იმედები იყო, რომ რუსეთი შეუერთდებოდა და სომხეთს დაუჭერდა მხარს ამ შეიარაღებულ წინააღმდეგობასა და დაპირისპირებაში, მაგრამ შედეგად, ჩვენ ვხედავთ, კიდევ ერთი ძალიან ძლიერი რუსული სამხედრო ბაზა და რუსეთის გავლენის გაძლიერება სამხრეთ კავკასიაში“, – ამბობს პეტრიაშვილი.
“ჩვენ საერთო პრობლემები გვაქვს“ – ხედი აფხაზეთიდან
აფხაზეთში ასევე იზიარებენ მოსაზრებას, რომ მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის შემდეგ, რუსეთი სამხრეთ კავკასიაში გაძლიერდა. მიუხედავად ამისა, აქ მიაჩნიათ, რომ მთიანი ყარაბაღისგან განსხვავებით, რუსეთს აქვს გარკვეული ვალდებულებები აფხაზეთსა და ცხინვალთან.
„ჩეგემური სიმართლის“ რედაქტორი, ინალ ხაშიგი მიიჩნევს, რომ სომხეთის შემთხვევაში გავლენა იქონია სომხეთის პრემიერ-მინისტრის, ფაშინიანის პიროვნებამ, რომელსაც არ ჰქონდა მკაფიო ორიენტაცია და რუსეთის მიმართ ლოიალობა.
” კონფლიქტის მოგვარების შემდეგაც მაქვს განცდა, რომ რუსეთმა უფრო გაიძლიერა პოზიციები რეგიონში. ყოველ შემთხვევაში, აზერბაიჯანში დიდი ხანია არ ყოფილან რუსი სამშვიდობოები და ა.შ. ანუ აქ რუსეთის განსაკუთრებული სტატუსი გამყარდა”, -ამბობს ინალ ხაშიგი
მისი აზრით, აფხაზეთის და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის საკითხზე, არსებობს რამდენიმე ფაქტორი, რომელიც ხაზს უსვამს სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტის ზონებისადმი მიდგომის განსხვავებას, მათ შორის, რუსეთსა და საქართველოს შორის დიპლომატიური ურთიერთობების გაწყვეტა, თავად საქართველოში რუსეთისადმი ლოიალური ძალების ნაკლებობა, შეთანხმებები და სამხედრო ძალების არსებობა აფხაზეთსა და ე.წ სამხრეთ ოსეთში.
“იმის გამო, რომ რუსეთს არაფერი აქვს საერთო საქართველოსთან, არც დიპლომატიური ურთიერთობაა, რომ აღარაფერი ვთქვათ მეგობრულზე, თავად საქართველოში ძირითადად, პრორუსული ძალებიც კი არ არსებობენ, როგორც ასეთი. უფრო მეტიც, არსებობს შეთანხმება აფხაზეთსა და რუსეთს შორის, რომლის მიხედვითაც რუსეთი უზრუნველყოფს უსაფრთხოებას და ნებისმიერი კონფლიქტის შემთხვევაში ის აფხაზეთის მხარეს დაიკავებს, მით უმეტეს, რომ შეიარაღებული ძალები უკვე აქ არიან“, – ამბობს ხაშიგი.
ამის მიუხედავად, ინალ ხაშიგი არ ჩქარობს პროგნოზების გაკეთებას, რადგან 2020 წლის ომის შემდგომ, ვითარებას არასტაბილურად მიიჩნევს.
„ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ ვითარება, რომელიც ახლა იქმნება, კვლავ მღელვარეა და გაურკვეველია, როგორ განვითარდება მოვლენები. ეს შესაძლოა ახალ კონტურებში გადაიზარდოს მთელ სამხრეთ კავკასიაში და თუ კომუნიკაციების გახსნის ეს გეგმა იმუშავებს, შესაძლოა, როგორმე ეკონომიკის, სავაჭრო ურთიერთობების მეშვეობით, ეს რეგიონი დასტაბილურდეს. ეს აამოქმედებს გზებს აფხაზეთისა და საქართველოს გავლით და ა.შ.”,- ამბობს ის.
ამ დროისთვის აფხაზეთი თავის მომავალს ვერ ხედავს, ვერც რუსეთის და ვერც საქართველოს შემადგენლობაში.
“ფაქტობრივად, ჩვენ არ გვაქვს სხვა ალტერნატივა, გარდა საკუთარი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს განვითარებისა და ამ სტატუსის გადახედვისა, კონსტიტუცია კრძალავს კიდეც, ანუ კონსტიტუცია რომც შეიცვალოს, ეს მუხლი აფხაზეთის დამოუკიდებლობის არსებობის შესახებ, რედაქტირებას არ ექვემდებარება, მეორე მხრივ, ცხადია, რომ ცივი ომის გამო, რომელიც ახლა რუსეთსა და დასავლეთს შორის მიმდინარეობს, აფხაზეთი რუსეთის გავლენის ზონაში აღმოჩნდა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ სტატუსს ვუთმობთ. მეორე მხრივ, ახლა რეალურია საქართველოსთან ნებისმიერი მოლაპარაკება. არსებული ვითარებიდან გამომდინარე, არც აფხაზეთი და არც საქართველო არ არიან მზად. მაგრამ სამომავლოდ, რა თქმა უნდა, ჩვენ უნდა დავამყაროთ ურთიერთობა მეზობელთან, გასაგებია, რომ თბილისში არავინ არ არის მზად აფხაზეთის აღიარებისთვის და არც აფხაზეთია მზად შეუერთდეს საქართველოს, მაგრამ არის პრობლემების მთელი რიგი, სადაც ის შეიძლება იყოს კოლაბორატორი. და მხარეები შეიძლება დაინტერესდნენ ამით, ბოლოს და ბოლოს, ჩვენ ვცხოვრობთ ერთმანეთთან და ჩვენ გვაქვს საერთო პრობლემები,”- ამბობს ინალ ხაშიგი.
„2008 წლის მოგონებები ძალიან მტკივნეულია“ – ხედი ე.წ. სამხრეთ ოსეთიდან
აფხაზეთისგან განსხვავებით, ე.წ. სამხრეთ ოსეთი უფრო მწვავედ აღიქვამდა ომს მთიან ყარაბაღში.
„პირველ რიგში, ვიტყოდი, რომ ამ მოვლენებმა ზოგადად სამხრეთ ოსეთში ძალიან სერიოზული და აქტიური გამოხმაურება გამოიწვია ყველასგან და გამოიწვია სერიოზული გრძნობები ხალხის ბედის მიმართ. იმიტომ, რომ 2008 წლის მოგონებები ისევ ძალიან მტკივნეულია, ომი კი დიდ თანაგრძნობას იწვევს ხალხში. ეს პირველია. ბუნებრივია, ეს ძალიან აქტიურად განიხილებოდა და ყურადღებით ადევნებდნენ თვალს. რაც შეეხება ზოგიერთ შეფასებას და ანალიზს, აქ საკმაოდ ბევრი მოსაზრება იყო და, როგორც წესი, ეს მოსაზრებები იყო დამოკიდებული, ვთქვათ, დაკვირვებული ადამიანის ორიენტაციაზე“, – ამბობს პოლიტოლოგი, ზარინა სანაკოევა.
ოსებისთვის მთიანი ყარაბაღის ომის აღქმა ძირითადად პოლიტიკურ ორიენტაციაზე იყო დამოკიდებული.
“ხალხი, ვინც რუსეთთან ინტეგრაციის მომხრეა, ამბობს, – ყველაფერი შეიძლება მოხდეს, იმ ყველაფრის მიუხედავად, რაც მოხდა. ჩვენ უნდა შევიდეთ რუსეთის შემადგენლობაში, რომ ჩვენი უსაფრთხოება გარანტირებული იყოს. მეორე მხრივ, ვინც დამოუკიდებლობის მომხრეა, თქვა, რომ მნიშვნელოვანია, რომ ცხინვალი თავად იყოს პასუხისმგებელი მის საგარეო პოლიტიკაზე, რათა შეძლოს მოლაპარაკება დაპირისპირებულ მხარესთამ, იმის გაგებით, რომ დამოუკიდებელ ორმხრივ მოლაპარაკებებს დიდი შედეგები მოჰყვება. რატომ არის ჯერ კიდევ დიდი შიში ამის გამო. რადგან ეს ომი გადამწყვეტია, ეს ჩვენ 2008 წელს გვქონდა. “სამხრეთ ოსეთში” დამყარებული სტატუს ქვო ბევრად უფრო სტაბილური, საბოლოოა, ვიდრე მეორე ომის დროს მთიან ყარაბაღში იყო. მე ვსაუბრობ ბუფერულ ზონაზე, რომელიც მაშინ არსებობდა ყარაბაღში, ბოლოს და ბოლოს, ეს ყველა მხრიდან სადავოა. “სამხრეთ ოსეთში” არ არის ის ყველაფერი, რაც ჯერ კიდევ უნდა განიხილლებოდეს“, – ამბობს ზარინა.
რუსეთის პოზიციამ სომხეთის მიმართ ცხინვალს დაფიქრების სერიოზული საფუძველი მისცა.
“მოვიტყუები, თუ ვიტყვი, რომ შიში არ არის. არის, იყო ყარაბაღის ომამდეც, როგორც რუსეთში შესვლის მომხრეების, ისე დამოუკიდებლობის შენარჩუნების მომხრეების მხრიდან. ისინი ხშირად იხსენებენ 91 წელს სსრკ-ს ჯარების საქართველოდან გაყვანას, როდესაც “სამხრეთ ოსეთი” საქართველოს პირისპირ დარჩა. ეს ხშირად ჟღერს და ვფიქრობ, რომ ამას ბევრი ვერ აპატიებს რუსეთს და ახლაც საყვედურობენ, რომ ჩვენ დავრჩით იარაღის გარეშე, ერთი ერთზე, ვინ იცის, უცებ ყველაფერი შეიცვლება და ისინი დაგვტოვებენ, პირადად მე არ მჯერა, რომ რამე შეიცვლება. იმ დროისთვის, სსრკ-ს დაშლის შემდეგ, რუსეთს არ ჰქონდა ვალდებულებები და რაღაც დაპირებები. ახლა ეს არის აღიარებული, ხელმოწერილია დოკუმენტი, დამყარებულია ურთიერთობა. ასეთ რამ მანამდე არ იყო. ვერ წარმომიდგენია, რომ ისეთი სახელმწიფოს მხრიდან, როგორიც რუსეთია, ამ შემთხვევაში რაღაც შეიცვალოს“, – ამბობს ზარინა სანაკოევა.
ნებისმიერი ომი სისხლიანია ყველა მხარისთვის. მიუხედავად მცირე ტერიტორიისა, სამხრეთ კავკასიას ჯერ კიდევ აქვს 3 მოუგვარებელი კონფლიქტი, რაც რეგიონის სამივე ქვეყანას განვითარების საშუალებას არ აძლევს.
წინაისტორია: სსრკ-ს დაშლის შემდეგ სამხრეთ კავკასიაში ომები დაიწყო, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის წარმოიშვა ტერიტორიული პრეტენზიები, რამაც გამოიწვია ომი 90-იან წლებში და მეორე ომი 2020 წელს. კიდევ ორი კონფლიქტი წარმოიშვა თავად საქართველოში, ე.წ. სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთის რეგიონებში. ცხინვალში ომი ბოლოს 2008 წელს მოხდა.
