COVID-19-ით გამოწვეულ კრიზისთან დაკავშირებით არსებულ ეკონომიკურ ვითარებაზე, სურსათზე ფასების გაძვირებასა და ლარის გაუფასურებაზე და მრავალ სხვაზე JNEWS-ს ეკონომიკის ექსპერტი და რონდელის ფონდის პოლიტოლოგი, ვალერი ჩეჩელაშვილი ესაუბრა.
იმის გათვალისწინებით, რომ პანდემია არ იკლებს, როგორია ახლა ეკონომიკა საქართველოში?
– ქვეყნის პრობლემები შეიძლება ორ დიდ ჯგუფად დავყოთ. არის ერთი პრობლემა თავად ეკონომიკურ განვითარებასთან დაკავშირებით, რადგან ბოლო 9 წლის განმავლობაში, სამწუხაროდ, ჩვენი მთლიანი შიდა პროდუქტი იმავე დონეზე დარჩა, სადღაც $16 მილიარდი. ეს 16 მილიარდი დოლარი გვქონდა 2012 წელს, ოდნავ ნაკლები 2020 წელს. წელს, ამბობენ, ცოტა მეტი. მაშასადამე, ეს არის სტაგნაცია – ეს ნიშნავს, რომ პრინციპში არ არსებობს ეკონომიკური განვითარება ყველა შემდგომი შედეგითა და გარემოებით. ეს არის შიდა ფაქტორების ჯგუფი. ფაქტორების გარე ჯგუფი დაკავშირებულია იმასთან, რომ ჩვენი პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები მკვეთრად შემცირდა. ეს მოხდა ჯერ კიდევ პანდემიამდე, 2018 წელს, შემდეგ კი პანდემიამ მასზე კვალი დატოვა და ახლა ისინი კატასტროფულად დაბალ დონეზეა. შედარებისთვის, მაგალითად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მიმდინარე წლის ოქტომბერში ჩვენი მოქალაქეების პირდაპირი გადარიცხვები, რომლებიც ეკონომიკური მიგრანტები არიან და საზღვარგარეთ მუშაობენ, დაახლოებით 200 მილიონი დოლარი შეადგინა. ეს 200 მილიონი დოლარი მეტია, ვიდრე სამთვიანი კვარტალური პირდაპირი უცხოური ინვესტიცია. ეს არის სიტუაცია, რომელსაც შეიძლება ვუწოდოთ დრამატული. იმიტომ, რომ დღეს ისეთი მცირე ბაზრის მქონე სახელმწიფოები, როგორიც საქართველოა, პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებზეა დამოკიდებული. წლევანდელი პერსპექტივები, ალბათ ზრდა იქნება, რადგან წინა წელს იყო ძალიან სერიოზული კლება პანდემიის გამო, მაგრამ პრაქტიკაში 19 წლის დონეს მიაღწევს. ამიტომ, ეკონომიკაში რაიმე სერიოზულ გარღვევაზე საუბარი ჯერ არ არის საჭირო.
თურქული ლირას კურსი ეცემა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოს ეკონომიკა თურქულზეა დამოკიდებული, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ქართული ლარის კურსის ვარდნაც მოსალოდნელია?
– ლირა ეცემა, თურქეთი ჩვენი ნომერ პირველი სავაჭრო პარტნიორია, თანაც ბევრად მეტია იმპორტი, ვიდრე ექსპორტი. თურქეთთან გვაქვს ქრონიკული სავაჭრო დეფიციტი, ამიტომ ლირას ვარდნას შეიძლება ჰქონდეს გარკვეული გავლენა ლარზე, მაგრამ ზოგადად, საქართველოსთვის ყველაზე დიდი რისკი ლარისთვის არის საგარეო ვაჭრობის ქრონიკული დეფიციტი, რომელიც დაახლოებით 40 პროცენტს შეადგენს, მაგრამ ეს იმას ნიშნავს, რომ 12 მლრდ სავაჭრო ბრუნვის 3 მლრდ ექსპორტია, დანარჩენი კი იმპორტია, სადღაც ასე. ამიტომ ეს ქრონიკული დეფიციტი არის მთავარი მაკროეკონომიკური პრობლემა, რომელიც, რამდენიმე ფაქტორით კომპენსირდება, პირველ რიგში – ეს არის შემოსავლები ტრანზიტიდან, ტურიზმიდან, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებიდან, რაც დრამატულად შემცირდა. ერთადერთი ნათელი წერტილი ამ ფონზე არის ჩვენი შრომითი ემიგრანტების გადარიცხვები, რომლებიც ბოლო დროს საგრძნობლად გაიზარდა, მარტო ოქტომბერში დაახლოებით 206 მილიონი დოლარი შეადგინა. ზოგადად, მას შეუძლია მიაღწიოს სადღაც 1 მილიარდ 200 მილიონს – 1 მილიარდ 300 მილიონს წელიწადში. ეს ძალიან სერიოზული მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია, მაგრამ სხვა პარამეტრებში ჩამოვრჩებით, სადღაც ობიექტური მიზეზების გამო, სადღაც სუბიექტურით. ზოგადად, ვფიქრობ, რომ მომავალში ინფლაციის ზრდას უნდა ველოდოთ და მოვემზადოთ იმისთვის, რომ ლარის კურსიც დაეცემა. რამდენად ძლიერად, ძნელია პროგნოზირება.
ბოლო პერიოდში თითქმის ყველა საქონელზე, მათ შორის, საკვებსა და საწვავზე ფასები გაიზარდა. არის თუ არა მოსალოდნელი ფასების, კიდევ უფრო მატება უახლოეს მომავალში?
– უპირველეს ყოვლისა, ფასები გაიზარდა, რადგან მსოფლიო ბაზარზე გაიზარდა, კერძოდ, საწვავზე ფასები გაიზარდა, ეს აისახა საწვავის ფასების ზრდაზე ქვეყნის შიგნით. ხოლო ეს არის ნებისმიერი პროდუქტის ფასის კომპონენტი, რადგან საწვავი არის ტრანსპორტი და ტრანსპორტია საჭირო იმისთვის, რომ ნებისმიერი პროდუქტი მიეწოდოს მომხმარებელს. ამიტომ გასაკვირი არ არის. მაგრამ მეორე მხრივ, ეკონომიკა, ასე ვთქვათ, სტაგნაციას განიცდის, არ არის დინამიკა, არ არის შემოსავალი და ამის ფონზე ფასები იზრდება. მიჭირს იმის თქმა, როგორ მოხდება ეს მომავალში, მაგრამ, პრინციპში, ფასები ისეთ მაღალ დონეზეა, როცა ის უბრალოდ ვერ უმკლავდება მომხმარებელთა მოთხოვნას, ადამიანებს არ აქვთ ფული, რასაც ამ პროდუქტებისთვის გადაიხდიან. პრინციპში მგონია, რომ ფასები კატასტროფულად იმატებს. როგორიც არ უნდა იყოს ფასები, თუ მომხმარებელი არ არის მზად გადაიხადოს, მაშინ ისინი უბრალოდ ფიზიკურად ვერ გაიზრდება. აქედან გამომდინარე, სადღაც ამ მდგომარეობაში ვართ და ახლა ვერ ვხედავ, რომ რაიმე ცვლილება იყოს, რადგან წლეულს სერიოზული გაძვირება იყო. ამიტომ ვფიქრობ, რომ სამომავლოდ ტაიმ-აუტი გვექნება.
ერთ-ერთ კვლევაში ნათქვამია, რომ საბანკო სესხები საქართველოში უფრო ძვირია, ვიდრე ევროპაში – რატომ?
– ეს ეკონომიკის ხარისხზეა დამოკიდებული. გვაქვს ზოგადად ბანკზე კონცენტრირებული ეკონომიკა. იმიტომ, რომ ჩვენი საბანკო სისტემა არის განვითარებული, ძალიან ლიბერალური, კონკურენტუნარიანი, მაგრამ ეკონომიკის ხარისხის, მსესხებლების ხარისხის, მათ შორის, სესხების დაფარვის უნარის გამო. ეს იგივეა, რაც საქართველოსა და ევროპაში დემოკრატიის დონის შედარება. ჩვენ არ გვაქვს იგივე დონის დემოკრატია, ობიექტური და სუბიექტური მიზეზების გამო. ჩვენ ჯერ არ ვართ მისული ეკონომიკის ისეთ მდგომარეობამდე, როდესაც ჩვენი საბანკო სისტემა იმუშავებს იგივე სტანდარტებით, როგორც ევროპაში. მაგრამ პრინციპში, თუ საბანკო ბაზარი უფრო ღია იქნებოდა გარე მოთამაშეებისთვის, ევროპული ბანკები რომ იყვნენ გერმანული, ფრანგული, ბრიტანელი, გახსნიდნენ თავიანთ შვილობილი და წარმომადგენლობით ოფისებს იქ, რაც ხელს შეუწყობს უფრო დიდ კონკურენციას საბანკო ბაზარზე. ეს ხელს შეუწყობს საპროცენტო განაკვეთების შემცირებას. ისევ და ისევ, ეს არის ზოგადად საქართველოში ბაზრის მიმზიდველობა, რომელიც ძალიან მცირე და დაჭიმულია. ეკონომიკა არ ვითარდება, ეკონომიკის მდგომარეობა და ხარისხის პარამეტრები არ არის მიმზიდველი ამხელა ინვესტორებისთვის და ვიღებთ იმ მდგომარეობას, რომელშიც ვართ.
ვალერი ჩეჩელაშვილი – საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდის უფროსი სამეცნიერო თანამშრომელი 2016 წლიდან. დიპლომატი 1989 წლის ოქტომბრიდან. ის სხვადასხვა თანამდებობას იკავებდა საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროში მეორე სექტორიდან დაწყებული საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილემდე (1998-2000). ფინანსთა მინისტრი იყო 2005 წელს და საგარეო საქმეთა მინისტრის პირველი მოადგილე (2005-2007). იყო უკრაინაში ელჩი (1994-1998), ელჩი რუსეთის ფედერაციაში (2004-2005), შავი ზღვის ეკონიკური თანამშრომლობის გენერალური მდივანი. დემოკრატიისა და ეკონომიკური განვითარების ორგანიზაციის გენერალური მდივანი (2007-2016 წწ.).
