ნატო-ს ძალებთან ერთად ამერიკელი ჯარის გაყვანის შემდეგ ავღანეთში არსებულ ვითარებაზე, ვინ არიან თალიბები და რატომ დაბრუნდნენ ისინი ხელისუფლებაში და სხვა თემებზე JNEWS-ი “ქართული სტრატეგიული ანალიზის ცენტრის” (GSAC) ექსპერტს, პოლიტოლოგს გელა ვასაძეს ესაუბრა.
ამდენი წლის შემდეგ რატომ გადაწყვიტეს აშშ-სა და ნატოს სამხედრო ძალების ავღანეთიდან გასვლა?
– იმის გასარკვევად, თუ რატომ გადაწყდა ავღანეთიდან წასვლა, ჯერ უნდა ვნახოთ, რატომ იყო საჭირო იქ შესვლა. როდესაც 96 წელს თალიბანი მოვიდა ხელისუფლებაში, მათ დაამყარეს ძალიან მკაცრი, შუა საუკუნეების რეჟიმი და არა მთელ ავღანეთში, არამედ მხოლოდ სამხრეთით. თალიბანის პრობლემა უსამა ბინ ლადენსისთვის თავშესაფრის მიცემა იყო. 11 სექტემბრის შემდეგ აშშ-ს და არა მხოლოდ აშშ-ს, არამედ მსოფლიო საზოგადოებას არჩევანი საერთოდ არ დარჩათ. ბუნებრივია, მათ არ გასცეს უსამა ბინ ლადენი და საუბარი “ალ -ქაიდას” განადგურებაზე. 11 სექტემბრის ტერაქტის წინა დღეს შაჰ მასუდი მოკლეს და ჩრდილოეთის ალიანსი, თალიბების მიერ დაუპყრობელი, ამერიკელების მხარდაჭერით ქაბულში შევიდა. მათ “ალ -ქაიდა” ტორა-ბორას გამოქვაბულებში შეიტყუეს, ისინი ავღანეთის ყველაზე მიუწვდომელ ადგილებში იმალებოდნენ. ყველა გაანადგურეს. შემდეგ გაჩნდა კითხვა, როგორ ეშველოს ავღანეთს, რადგან 2004 წლისთვის თალიბანისა და “ალ-ქაიდას” სამხედრო კომპონენტი პრაქტიკულად ქვეყანაში არ დარჩა. ანუ წინააღმდეგობა არ ყოფილა. მაშინ, იდეოლოგიურ დონეზე, მათ გადაწყვიტეს, რომ “მოდით ავაშენოთ მინიმუმ რამდენიმე სახელმწიფო ინსტიტუტი”.
რატომ ვერ ჩამოყალიბდა ავღანეთში სახელმწიფოებრიობა?
– კარგად უნდა გვესმოდეს რა არის ავღანეთი. ეს არის მრავალეროვანი ქვეყანა, სადაც ცხოვრობენ ისეთი ადამიანები, როგორებიც არიან პუშტუნები, ტაჯიკები, უზბეკები, ჰაზარები, გორნო-ბადახშანები, ბალუჩები და ა.შ. ეს არის ქვეყანა, სადაც, მაგალითად, ჰაზარები შიიტები არიან და ყველა დანარჩენი სუნიტი. პუშტუნებს ზოგადად აქვთ საკუთარი მიმართულება – ეს არის დეობანდიზმი, მათი იდეოლოგია „პუშტუნვალაის“ გზა (პუშტუნის გზა) და ისლამია, ამ იდეოლოგიის სინთეზი კი თალიბანის იდეოლოგიაა.
ვინ არიან თალიბები – ისინი სტუდენტები არიან. ეს ის ახალგაზრდები არიან, რომლებიც ავღანეთიდან ოჯახებით გაიქცნენ, როდესაც საბჭოთა ჯარები იყვნენ იქ. პაკისტანში, პუშტუნურ სკოლებში ისლამურს სწავლობდნენ. ამის შემდეგ წარმოიშვა ეს მოძრაობა. მოძრაობის შემქმნელები იყვნენ მულა ომარი (ცალთვალა ომარი) და თალიბანის ერთ-ერთი ამჟამინდელი ლიდერი- მოლა აბდულ განი, ბარადარ-პუშტუნი. თალიბანი პუშტუნის ეროვნული ისლამური მოძრაობაა. პუშტუნები ავღანეთის ყველაზე მრავალრიცხოვანი ხალხია. თალიბანი -იდეოლოგიაცაა.
როდესაც ვამბობთ ქართველები, სომხები – ესენი არიან ჩამოყალიბებული ერები. ხოლო პუშტუნები არ არის ჩამოყალიბებული ერი. არსებობს ტომობრივი სისტემა. ტომები, კლანები ცალკეა, ერთმანეთთან სუსტი კავშირები აქვთ, მაგრამ ენა საერთოა. თითოეული მათგანი საკუთარ ლიდერს, წინამძღოლს ემორჩილება. სახელმწიფო ზემოდან აშენდა, ადამიანები, რომლებიც სახელმწიფოსთვის მუშაობდნენ, მაშინვე მუსლიმების გავლენის ქვეშ მოექცნენ, რომლებიც პუშტუნ ვალის მიჰყვნენ, ანუ, ფაქტობრივად, თალიბები იყვნენ. არც ინტელიგენციის მცირე ნაწილი იყო, არც არასამთავრობო ორგანიზაციები. ფაქტობრივად, 2011 წლიდან შემდეგ პუშტუნები ხელისუფლებაში 10 წლის განმავლობაში მოდიოდნენ. მაგალითად, გუბერნატორს ჰყავდა თალიბანიდან ერთი ძმა. მერი, ის ასევე თალიბანის მხარეს იყო. შესაძლოა, ზოგიერთი არასამთავრობო ორგანიზაცია გარკვეულ როლს ასრულებდა, მაგრამ მოადგილე თალიბანიდან იყო ა.შ. ეს ყველამ ძალიან კარგად იცოდა. იქ ძალიან უცნაური ომი მიმდინარეობდა.
რაში მდგომარეობდა უცნაურობა?
– ქართული კონტინგენტიდან, რომელიც ავღანეთში იყო, ამ ხნის განმავლობაში 32 ადამიანი დაიღუპა, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ისინი ყველაზე საშიშ, წითელ ზონაში – დერბენტში იყვნენ, სადაც მათი უმრავლესობა ნარკოტიკებს ამუშავებს. ჩვენი მსხვერპლის უმეტესობა ნაღმის აფეთქებისას ან ტერაქტებისას დაიღუპა. მხოლოდ 2-3 ადამიანი იმსხვერპლა ტყვიამ. პრაქტიკულად არ ყოფილა სამხედრო შეტაკებები. კოლეგები ყვებოდნენ, რომ იყო შემთხვევა, როდესაც ამერიკელები ყაყაჩოს მინდორზე მივიდნენ და გადაწვეს. მოდიოდნენ უხუცესები და ანაზღაურებას ითხოვდნენ. იქ ყველა იხდიდა. ჩვენებს ფული არ ჰქონდათ, ამიტომ რაციონს, წყალს, შოკოლადებს და ა.შ. ვანაწილებდით. მათ მშვენივრად იცოდნენ ვის ჰქონდა ფული და ვის არა.
გამოდის, რომ პრეზიდენტ ბაიდენის გადაწყვეტილება ჯარების გაყვანის შესახებ გამართლებულია?
– ახლა ისმის კითხვა, რატომ იყვნენ ისინი (აშშ-ს ჯარები) იქ? ისინი იქ იყვნენ, რადგან ამისთვის ბევრი ფული დაიხარჯა, 800 მილიარდიდან ტრილიონამდე. ეს იყო დიდი კორუფციული სქემა. ფული გაკეთდა, თან ძალიან დიდი. იარაღის მარაგი, ლოგისტიკა და ყველა ეს პროგრამა. ეს იყო დიდი, კარგი ბუნაგი. პრინციპში, ტრამპს უკვე ჰქონდა ჯარების გაყვანის შესახებ გადაწყვეტილება მიღებული. ბაიდენმა ეს მხოლოდ დაამტკიცა.
მაშინ რა აზრის აქვს შეერთებული შტატების ყოფილი პრეზიდენტის, ტრამპის კრიტიკას ავღანეთიდან ჯარების გაყვანასთან დაკავშირებით?
– ის ბაიდენს აკრიტიკებდა იმის გამო, რომ ჯარი გეგმის მიხედვით არ გამოიყვანა. აშშ ფიქრობდა, რომ ავღანეთის მთავრობა როგორმე წინააღმდეგობას გაუწევდა. მაგრამ წინააღმდეგობას არავინ უწევდა. თალიბები ერთმანეთთან ხომ არ დაიწყებენ ბრძოლას, არა? როდესაც ამბობენ, რომ ავღანეთს ჰყავდა კარგად შეიარაღებული 300-ათასიანი არმია, ეს იყო 300 000 თალიბანი. ანუ თალიბებს საკუთარი თავის წინააღმდეგ აჯანყებდნენ. არა მგონია, მათ არ იცოდნენ ამის შესახებ. სრული იდიოტი უნდა იყო ამის შესახებ, რომ არ იცოდე. მათ უბრალოდ თვალი დახუჭეს, რადგან კარგი ფული იშოვებოდა.
შესაძლებელია, რომ ავღანეთში არსებულმა სიტუაციამ გავლენა მოახდინოს სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებზე?
– სამხრეთ კავკასია შორს არა, მაგრამ მას შეუძლია დიდი გავლენა მოახდინოს ცენტრალურ აზიასა და რუსეთზე. ვინაიდან თალიბები თავად არ წავლენ საბრძოლველად, მათ ეს არ სჭირდებათ. ბრძოლები, რომლებიც ფანშირის ხეობაში მიმდინარეობს, მათთვის საკმარისია. ბრძოლა იმ მიწების დასაპყრობად არ მიმდინარეობს, სადაც უზბეკები ცხოვრობენ. ფანშირის ხეობას მსოფლიოში უდიდესი ზურმუხტის და ლითიუმის საბადო აქვს. ლითიუმი უფრო ძვირია ვიდრე ზურმუხტი. არავის განუვითარებია ეს საბადოები, რადგან ავღანეთის მთელი ეკონომიკა ნარკოტიკებია. და როდესაც თალიბები ამბობენ, რომ ისინი ნარკოტიკებს ებრძვიან, რბილად რომ ვთქვათ, მათი ნდობა არ შეიძლება. მათ არ აქვთ შემოსავლის სხვა წყარო, მაგრამ თუ შეძლებენ ლითიუმის და ზურმუხტის რეალიზებას, შესაძლოა რაღაც შეიცვალოს.
შეიძლება ითქვას, რომ შეერთებულმა შტატებმა ავღანეთში სსრკ -ს ბედი გაიმეორა?
– აბსოლუტურად განსხვავებული შემთვევებია. სსრკ-ს კომუნიზმის მშენებლობა სურდა, რაც სასაცილო იყო. ხოლო აშშ-ს ბიზნესი ჰქონდა. ასე რომ, როდესაც ისინი ამბობენ, რომ აშშ დამარცხდა ავღანეთში, ეს მაცინებს. თუ მათ ან სსრკ-ს დასჭირვებოდა ავღანეთს ყველა დაიპყრობდა. ამერიკელებს შეეძლოთ დაეწვათ მთელი ავღანეთი, მათ ამისათვის საკმარისი რესურსი ექნებოდათ. მაგრამ რისთვის?
სირიის მსგავსად ბევრი ლტოლვილი იქნება?
– სირიიდან ლტოლვილთა ყველაზე დიდი რაოდენობა ახლა თურქეთშია, 3 000 000 კაცი. ბევრია, მაგრამ არა კრიტიკული. არ შეიძლება ითქვას, რომ ავღანელ ლტოლვილებს ადვილად აქვთ წვდომა ევროპაში ან თუნდაც სხვა ქვეყანაში. არავის სურს მათი მიღება. ვწუხვარ იმ ადამიანებისათვის, იმ ფენისთვის, რომელსაც სჯეროდა რაიმე სახის იდეალების. ძირითადად, ეს დედაქალაქი ქაბულია. ქალაქელები, რომლებიც ასე არ არიან დაკავშირებულნი არიან ნათესაობასთან. ასე რომ, ამერიკელები, ბრიტანელები და ყველა სხვა მათ გაყვანას ცდილობს. ალბათ ევროპაში თავიანთ ადგილს იპოვიან. მაგრამ მათგან ძალიან ცოტაა.შეგვიძლია ათობით ათასზე ვივარაუდოთ, მაგრამ არა მეტზე.
