პანდემიით გამოწვეული ეკონომიკური კრიზისის გამო, ლარმა სხვა ვალუტებთან მიმართებაში ღირებულება დაკარგა. ამასთან ერთად, კვების პროდუქტების ფასი თანდათან გაიზარდა. ამჟამად, ლარი გარკვეულწილად გამყარდა. საქართველოს მოსახლეობას კითხვა დაებადა, იმოქმედებს თუ არა ეს კვების პროდუქტების ფასების შემცირებაზე.  როგორც ექსპერტები განმარტავენ, ამ ეტაპზე ლარის გამყარებასთან ერთად კვების პროდუქტების ფასების მკვეთრ ვარდნას არ უნდა ველოდოთ.

რა ბედი ელის ქვეყნის ეკონომიკას, რატომ დაეცა ლარი და როდის და რა პირობებში გამყარდება – ამ და სხვა მრავალ საკითხზე Jnews-ს  საქართველოს წამყვანი ეკონომისტი, რონდელის ფონდის ექსპერტი ვლადიმერ პაპავა ესაუბრა.

პანდემიის განმავლობაში რა პროდუქტებზე მოიმატა ფასმა?

– ზოგადად, საკვები პროდუქტების ფასები გაიზარდა, რაც მოსალოდნელი იყო.  როდესაც ეკონომიკური კრიზისია, საკვებ პროდუქტებზე მოთხოვნა  და მიწოდება მცირდება.  პრობლემებს რუსეთის მხრიდან, ხორბლის ექსპორტზე ფასების ზრდაც ქმნის, რაც ბუნებრივია თავად რუსეთის ეროვნული ინტერესებთანაა დაკავშრებული. რადგან საქართველოს ხორბალი ძირითადად რუსეთიდან შემოაქვს, ამან გავლენა მოახდინა, პირველ რიგში, პურპროდუქტების ფასებზე.  სხვა პროდუქტებმაც გაზარდეს ცენტი, რადგან ეკონომიკური კრიზისის პირობებში კვების პროდუქტების ფასები უპირველეს ყოვლისა იზრდება.

ფასის ზრდა ასევე დამოკიდებულია თუ არა საქართველოში იმპორტის რაოდენობა მეტია ექსპორტზე. შესაბამისად, ფასები ქვეყნის გარეთ დგინდება. 

– საქართველოში იმპორტი 2.8-ჯერ მეტია, ვიდრე ექსპორტი.  ეს ნიშნავს, რომ საქართველო იმპორტზე დამოკიდებული ქვეყანაა. ამიტომ, თუ საერთაშორისო ბაზრებზე ფასები იზრდება, მაშინ იმპორტის ფასებიც მატულობს.  ბუნებრივია, თუ საერთაშორისო ფასები გაიზარდა, მაშინ საქართველო უფრო იაფად ვერსად იყიდის.  მსგავსი პროდუქციის შემოტანისას საქართველოს მსგავს ქვეყნებს  იმპორტის ინფლაცია უწევთ.

კორონავირუსის პანდემიისას დოლარის ფასი გაიზარდა, რაც ლარის ფასის დაცემას იწვევს.  შესაბამისად, პროდუქტებზე ფასები იზრდება, თუმცა როცა დოლარის ფასი კლებისას, საკვებზე ფასები არ იკლებს.  რატომ ხდება ასე?

– ამის მიზეზი ისაა, რომ  ფასი  მიწოდების და მოთხოვნის დაბალანსებით ყალიბდება.  თუ მოულოდნელად ლარის კურსის ზრდას დაიწყებს, ლარი გამყარდება. რა თქმა უნდა, იმპორტიორებისთვის იმპორტი იაფია.  ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი პროდუქტების ფასებს საქართველოს ბაზარზე შეამცირებენ. რადგან მოთხოვნა და მიწოდება უკვე დაბალანსებულია. ბიზნესი უფრო მეტ მოგებას იღებს და ეს არის ეფექტის მთელი არსი.  ფასები იმ შემთხვევაში დაიკლებს, თუ ბაზარზე კონკურენცია გაიზრდება, ახალი ფირმა გამოჩნდება და იმპორტს დაბალ ფასებში შესთავაზებს ქვეყნებს. თუკი ახალი კონკურენტები არ იქნებიან, რატომ უნდა შეამციროს იმპორტიორმა ფასი.  ლარის გამყარება  ბიზნესის ინტერესებში არ შედის.  ისინი უბრალოდ მეტ მოგებას ნახულობენ, ეს არის და ეს.

როგორ იმოქმედა კორონავირუსმა ლარის ფასის დაწევაზე?

– პანდემიამ ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია. სრულფასოვანი კრიზისი კი  გაცვლით კურსზე აისახება. რა თქმა უნდა ლარმა გაუფასურება დაიწყო და დაზარალდა.  მსოფლიოში ვალუტის გაცვლითი კურსის პროგნოზირება არავის შეუძლია – ეს  შეუძლებელია.  ბევრი რამ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად ეფექტურად იმუშავებს საქართველოს ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობა, ქვეყნის ცენტრალური ბანკის პოზიციიდან ლართან მიმართებაში.  რამდენად მყარი იქნებიან ისინი ყველა იმ ცვლილების მიმართ, რომლებიც დაკავშირებულია საქართველოს ეროვნული ვალუტის გაცვლით კურსთან.

დოლარის გაყიდვის გარდა, რომელსაც გასულ წელს არაერთხელ ჰქონდა ადგილი, როგორ იბრძვის საქართველოს ეროვნული ბანკი ლარის დევალვაციის წინააღმდეგ?

-რა თქმა უნდა, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა 2020 წლის მარტიდან საერთაშორისო სავალუტო ფონდის  რეკომენდაციით ლარის კურსის სტაბილიზაციაში აქტიურად ჩაერთო, თუმცა ეს ჩარევა ყოველთვის არ იყო წარმატებული. ამიტომ იყო ლარის გაცვლითი კურსის ცვლილება, რამაც უარყოფითად იმოქმედა ქვეყნის ეკონომიკურ ვითარებაზე.

ეკონომიკის რომელ დარგებზე მოქმედებს პანდემია და ლოქდაუნი?

– საბოლოოდ დაზარალდა ყველა ის ინდუსტრია, რომლებიც ადამიანებს შორის პირდაპირ ურთიერთობებზეა დაფუძნებული: ტურისტული სექტორი და სარესტორნო სექტორი – რადგან ისინი ურთიერთკავშირშია. ორივე ხალხის კონტაქტს ემყარება. რადგან საქართველოში ტურიზმის სექტორი ბოლო წლების განმავლობაში ვითარდებოდა, გასაკვირი არ არის, რომ ტურისტული საქმიანობისა და რესტორნების საქმიანობის შეჩერებამ შეჩერებამ ძლიერ ნეგატიური გავლენა მოახდინა საქართველოს ეკონომიკაზე.

კორონავირუსის  გამო დაწესებული შეზღუდვების მოხსნის შემდეგ, რამდენი დრო დასჭირდება ეკონომიკის აღდგენას?  რა არის საჭირო ამისათვის?

– ეკონომიკის სრული აღდგენა – ამ პროგნოზს ვერავინ გააკეთებს, რადგან არავინ იცის, კოვიდ ინფექციის მეოთხე ტალღა იქნება თუ არა.  მთელ მსოფლიოში მეცნიერები, თავად ექიმები კვლავ ეჭვქვეშ და გაურკვევლობაში არიან.  თუ მეოთხე ტალღა იქნება – ეს იმას ნიშნავს, რომ ეკონომიკა კვლავ კრიზისში აღმოჩნდება. იქნება ეკონომიკური ვარდნა და აღდგენაზე საუბარს ვერ შევძლებთ. თუ მეოთხე ტალღას აიცილებთ, შესაძლოა უფრო ოპტიმისტური პროგნოზები გაკეთდეს. ამჟამად პრინციპში შეუძლებელია მეტ-ნაკლებად ზუსტად ითქვას რომელი სცენარია უფრო უპირატესი. და მაინც, ყველაფერი დამოკიდებულია მედიცინის წარმატებაზე კოვიდ-პანდემიის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

რას აკეთებს მთავრობა ეკონომიკისთვის მიყენებული დარტყმის შესამსუბუქებლად?

– უპირველეს ყოვლისა, მთავრობის მთავარი ამოცანაა ქვეყანაში მასობრივი ვაქცინაციის უზრუნველყოფა.  ასე რომ, თუნდაც მეოთხე ტალღა იყოს, ეს არ იქნებოდა ისეთი ძლიერი, რომ ისევ ეკონომიკას ზიანი მიადგეს.  ოპტიმისტური პროგნოზების თანახმად, წლის ბოლოს საქართველოში მოსახლეობის დაახლოებით 60-70% აიცრება. ამ ეტაპზე ეს არის მთავრობის მთავარი ამოცანა.  სხვა მხრივ, მთავრობამ მაქსიმალურად მოახდინა  ბიზნესთან ურთიერთობის ლიბერალიზაცია, ანუ გადასახადების გადახდის ვადა გადაიდო, დათმობებზე წავიდა და ფინანსურად დაეხმარა.  რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი მინიმუმია, მაგრამ ქვეყანას სხვა ფინანსური შესაძლებლობები უბრალოდ არ აქვს.  მე ვთვლი, რომ მთავრობის მთავარი მიზანია თავიდან აიცილოს ეკონომიკური პრობლემები და დააჩქაროს მოსახლეობის ვაქცინაცია.

მსოფლიო ბანკი მშპ-ს ზრდას  ამა და მომავალ წელს ვარაუდობს. რამდენად რეალურია ეს პროგნოზი?

– რა თქმა უნდა, მსოფლიო ბანკი აკეთებს უფრო ოპტიმისტურ პროგნოზებს.  საქართველოს ფინანსთა მინისტრის განცხადებით მშპ წლიურად 6%-ზე მეტი იქნება. ეს ემყარება იმედს, რომ შესაძლებელი იქნება მეოთხე ტალღის თავიდან აცილება ან ვაქცინირებული მოსახლეობის რაოდენობა გაიზრდება