აშშ-ს პრეზიდენტის, ბაიდენის მიერ სომხეთის გენოციდის აღიარების შემდეგ, აშშ-ს და თურქეთს შორის დაძაბულ ურთიერთობებზე, თუ რას მისცემს ეს აღიარება სომხეთს და როგორ უყურებს ამას საქართველო, ამ თემებზე Jnews-ს საქართველოს სტრატეგიული ანალიზის ცენტრის (GSAC) წამყვანი ექსპერტი, გელა ვასაძე ესაუბრა.
რატომ აღიარა ბაიდენმა სომხეთის გენოციდი? რა იყო ამის წინაპირობა?
– ამაზე გავლენა მოახდინა სამმა ფაქტორმა. შუა აღმოსავლეთში, სამხრეთ კავკასიის პოლიტიკური განლაგებაც მისი ნაწილია, მაგრამ, არც ისე მნიშვნელოვანი. თურქეთმა დაიწყო ისე მოქცევა, როგორც დამოუკიდებელმა რეგიონალურმა ძალამ, რაც, რა თქმა უნდა, აშშ-ს ინტერესებს მსოფლიოს ყველაზე მნიშვნელოვან რეგიონში დარტყმას აყენებს. აშშ ყოველთვის განიხილავდა თურქეთს, როგორც უმცროს პარტნიორს, ამასთანავე, როგორც მორჩილ უმცროს პარტნიორს. მაგრამ სიტუაცია შეიცვალა. მეორე ფაქტორი – ერდოღანის ფაქტორი. თეთრი სახლის ამჟამინდელი ადმინისტრაციისთვის ის მიუღებელია. პრინციპში, ის მიუღებელი იყო ბარაკ ობამას ადმინისტრაციისთვისაც. ტრამპი შეეცადა ახალ თურქეთთან ურთიერთობა გადაეტვირთა, მაგრამ მას ეს არც ისე კარგად გამოუვიდა. და ბოლოს, მესამე – იდეოლოგიური შემადგენელი. ეს აღიარება ახალი სამყაროს მეინსტრიმში ჯდება. ტილეს, პეიჯის, გეითსის, ცუკერბერგის და ა.შ შექმნილი სამყარო. ჩვენ უკვე კარგად ვიცით ამ სამყაროს წესები, ზოგს შეიძლება ეს არ მოეწონოს, ზოგს პირიქით. ეს უკვე გემოვნების, განათლებისა და არჩევანის საკითხია. ამ სამყაროს შეიძლება ეწოდოს ლიგა, კრემნიევის ველის ან Google-ის და Fecebook-ის სამყარო. მაგრამ რა მნიშვნელობა აქვს რას დავუძახებთ. მას ეწინააღმდეგება ძველი, კეთილი სამყარო, ტრადიციების სამყარო. ამასთან, ახლა ჩვენ ფილოსოფიაში შევალთ. ვფიქრობ, გასაგებია რას ვგულისხმობ.
გამოდის, რომ აშშ-ს ახალი მთავრობა თურქეთის ხელისუფლებას დარტყმას აყენებს?
– ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ ამერიკის ადმინისტრაცია ამ მიმართულებით ძალისხმევას არ დახარაჯავს? რა თქმა უნდა იქნება, ეს იქნება ერთგვარი შოკური თერაპია აშშ-თურქეთის ურთიერთობებისთვის. მაგრამ ახლა უკვე აშკარაა, რომ ვაშინგტონს ურჩევნია საქმე ჰქონდეს თურქეთის ოპოზიციასთან, ვიდრე ხელისუფლებასთან.
რომელ მხარეს დაიკავებს საქართველო, აშშ-ს თუ თურქეთის?
– საქართველო ვერანაირ მხარეს ვერ დაიკავებს. თურქეთი არის საქართველოს მთავარი ეკონომიკური პარტნიორი. აშშ უსაფრთხოების გარანტი, ამ სიტყვის ყველა მნიშვნელობით. დიახ, არ ვფიქრობ, რომ ანკარაში ან ვაშინგტონში ვინმემ საქართველოს, რომელიმე მხარის არჩევა მოსთხოვს. მათ აქვთ დღის წესრიგი, რომელსაც სამხრეთ კავკასიის პოლიტიკურ დღის წესრიგთან თითქმის არაფერი აქვს საერთო.
აშშ, თურქეთი და ნატო, როგორ ითანამშრომლებენ ამ დაძაბულ პირობებში?
– ასეც ითანამშრომლებენ, აშშ შეეცდება გავლენა მოახდინოს, თურქეთი შეეცდება მისთვის ყველაზე მომგებიან ფორმატში გადატვირთოს ურთიერთობები. მომგებიანი იმ გაგებით, რომ აშშ აღიარებს თურქეთის რეგიონალური ძალის როლს, როგორც შიდა, ისე გარე დამოუკიდებელი პოლიტიკის უფლებით. ზუსტად ამისთვის მიმდინარეობს ახლა ბრძოლა. ეს ერთდროული თამაშის სესიას ჰგავს, ამასთანავე თურქეთი, რამდენიმე დაფაზე თამაშობს, ხოლო აშშ ერთდროულად ყველა მათგანზე თამაშობს. ვერაფერს გააკეთებ, ასეთია მსოფლიო ლიდერის ტვირთი.
რას შეცვლის ეს აღიარება სომხეთისთვის?
– რა თქმა უნდა, პირველ რიგში, ამ აღიარებას ექნება კომპენსაციური ფსიქოლოგიური ეფექტი შარშანდელი ომის შედეგად რომ მიიღო სომხურმა საზოგადოებამ. სრული არა, რა თქმა უნდა, მაგრამ საკმაოდ სერიოზული. მეორეც, ეს არის სერიოზული ბონუსი ამჟამინდელი მთავრობისთვის, ზუსტად არჩევნებამდე. და კიდევ უფრო სერიოზული ბონუსი იმ პარტიებისთვის, რომლებიც დასავლეთთან მჭიდრო თანამშრომლობის მომხრეები გახდებიან. და ბოლოს, ეს არის დღესასწაული სომხური დიასპორისთვის, რასაც ასევე აქვს კავშირი სომხეთთან. რაც შეეხება პოლიტიკურ შემადგენელს, აშკარაა, რომ საუბარი იმაზე, რომ ახლა სომხეთი ”დასავლეთში წასვლას შეძლებს”, რბილად რომ ვთქვათ, არ არის სრულად შემდგარი. კრემლი ამას არასოდეს დაუშვებს და მისი ლოგიკით ეს აბსოლუტურად სწორი იქნება. მაგრამ სწორი პოლიტიკით ერევანს შეუძლია გარკვეული დივიდენდები მიიღოს ამ გადაწყვეტილებიდან. ერთადერთი კითხვაა, რამდენად შეძლებს.
შეიძლება თუ არა ამ აღიარებამ რაიმე გეოპოლიტიკური გავლენა იქონიოს სამხრეთ კავკასიაში?
რეგიონის სამივე ქვეყნისთვის სხვადასხვანაირად. საუბარი იმაზე, რომ აშშ-ს ეს გადაწყვეტილება თურქეთს რუსეთის თბილ ხელებში ჩააგდებს, ვფიქრობ, მთლად კორექტული არ არის. კარგად უნდა გვესმოდეს, რომ რუსეთი და თურქეთი დაძაბულობის ყველა საერთო წერტილში სასტიკი კონკურენტები არიან. და სამხრეთ კავკასია ამ წერტილებიდან ერთ-ერთია. უფრო მეტიც, თურქეთმა ბოლო პერიოდში სწორედ ამ წერტილების არეალი გააფართოვა, აღნიშნა რუსეთის ფედერაციის “კანონიკური” ტერიტორიის – უკრაინის კონფლიქტი. რა თქმა უნდა, თურქეთი და რუსეთი პრაგმატულ თანამშრომლობას გააგრძელებენ იმ სფეროებში, სადაც ეს მომგებიანია, მაგრამ, როგორც ამბობენ, ”მეგობრობა მეგობრობით, ხოლო საქმე საქმით”.
აზერბაიჯანისთვის ეს არაფერს ცვლის. აზერბაიჯანის ღრმა სტრატეგიული პარტნიორობა ნამდვილად არანაირად არ დაზარალდება ამ გადაწყვეტილებით. პირიქითაც კი, ბაქოს კიდევ ერთი შესაძლებლობა ექნება, ანკარას მხარი დაუჭიროს ყველა საერთაშორისო პლატფორმაზე. ეს, რა თქმა უნდა, მხოლოდ ეპიზოდია. მაგრამ დიდწილად, თურქეთის აზერბაიჯანის უსაფრთხოების მთავარ გარანტად გადაქცევის პროცესი უკვე დაწყებულია და ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მას რამე შეუშლის ხელს. წინააღმდეგობა მოსკოვიდან ნამდვილად იქნება და თან სერიოზული. მაგრამ, როგორც ჩანს, პრეზიდენტმა ალიევმა უკვე გააკეთა თავისი არჩევანი და უარს არ იტყვის მასზე.
