ახალქალაქში USAID-ის მხარდაჭერით აშენებული კარტოფილის სათესლე მაცივარი და სათბური სამი წელია უმოქმედოა. პროექტი, რომელიც რეგიონში კარტოფილის მეურნეობის განვითარებისთვის მნიშვნელოვან ნაბიჯს უნდა წარმოადგენდეს, პარტნიორებს შორის კონფლიქტებით, მოსავლის დანაკარგებითა და საკუთრებასთან დაკავშირებული დავებით იტანჯებოდა. Jnews-მა გაარკვია, რა ხდება ამ ასობით ათასი დოლარის ღირებულების ინფრასტრუქტურასთან და ვინ ცდილობს მის მართვას დღეს.
USAID-ის კარტოფილის პროგრამა საქართველოში ახალქალაქში 2020 წელს დაიწყო ფუნქციონირება. მისი მიზანი იყო ახალქალაქისა და ახალციხის მუნიციპალიტეტებში ფერმერებისა და ფერმების დახმარება სათესლე კარტოფილის წარმოებაში. ამ მიზნით, ახალქალაქში აშენდა სათბური ნერგებისა და თესლის მოსაყვანად, ასევე სამაცივრე მეურნეობა მოსავლის შესანახად. 2021 წლის 22 აპრილს ახალქალაქში გაიხსნა თანამედროვე სათესლე კარტოფილის შესანახი მეურნეობა. ის გათვლილია 300-350 ტონაზე და აშენებულია 200 კვადრატული მეტრის ფართობზე. სათბურში მოყვანილი კარტოფილი შემდეგ სადემონსტრაციო მინდვრებში უნდა გამოსცადონ.
ახალი კარტოფილის ჯიშები და ახალი თესლის საწყობი ახალქალაქში
2021 წელს USAID-ის პროექტის განმახორციელებელმა ორგანიზაცია CIP-მა ასევე ააშენა 100 კვადრატული მეტრის ფართობის სათბური კარტოფილის თესლის ინოვაციური ტექნოლოგიების გამოყენებით მოსაყვანად.
ახალქალაქში კარტოფილის ახალი ჯიშები და თესლის ახალი საწყობი არის
თუმცა, პროექტი ჩაიშალა და შედეგი არ გამოიღო. ორივე ობიექტი უკვე სამი წელია დაიხურა. 2022 წელს, არასწორი შენახვის გამო, საწყობიდან დაახლოებით 60 ტონა კარტოფილის გადაყრა მოუწიათ.
· USAID-ის პროგრამით მოყვანილი ათობით ტონა დამპალი კარტოფილი გადაყარეს
ახალქალაქში პროექტის ყოფილი კოორდინატორი, მახარე მაცუკატოვი, წარუმატებლობას გამოცდილების ნაკლებობით ხსნის.
„იდეა ძალიან კარგია და ჯავახკისთვის უაღრესად აუცილებელია. თუ რეგიონი კარტოფილის კულტივაციას ავითარებს, ასეთი ინფრასტრუქტურა აუცილებელია. „განსაკუთრებით ახლა, როდესაც თესლის სერტიფიკაცია სავალდებულოა“, – ამბობს მაცუკატოვი.
პროექტი ოფიციალურად 2022 წლის ბოლოს დასრულდა.
პროექტის წარმომადგენლების თქმით, პროექტის დასრულების შემდეგ ყველა ინფრასტრუქტურა მუნიციპალიტეტს უნდა დარჩენოდა. რუსუდან მდივანმა, პროექტის მენეჯერმა და ცენტრალური აზიისა და კავკასიის საერთაშორისო კარტოფილის ცენტრის ხელმძღვანელმა, ეს 2022 წლის მაისში Jnews-თან სატელეფონო ინტერვიუში დაადასტურა. მან აღნიშნა, რომ შექმნილი ინფრასტრუქტურა ფერმერების საკუთრებაში დარჩება.
„ამ ქონების მფლობელი იქნება თესლის კარტოფილის მწარმოებელთა კოოპერატივი და მისი ყველა პარტნიორი“, – განაცხადა რუსუდან მდივანმა იმ დროს სატელეფონო ინტერვიუში.
· USAID აგრძელებს სათესლე კარტოფილის პროგრამას ახალქალაქში
თუმცა, სათესლე კარტოფილის მწარმოებელთა კოოპერატივის წევრმა, ენოკ ბაბაჯანიანმა და კიდევ ორმა წევრმა მალევე დატოვეს ასოციაცია.
„შეთავაზებული პირობები არ იყო ხელსაყრელი. მათ სურდათ ჩვენი ინვესტიციის სხვაგვარად დაბრუნება, მაგრამ ეს ჩვენთვის ხელსაყრელი არ აღმოჩნდა, ჩვენ დავწერეთ განაცხადი და წამოვედით“, – ამბობს ბაბაჯანიანი.
პროექტის დახურვის შემდეგ, CIP-მა კოოპერატივის ქონების მართვა საქართველოს ფერმერთა ასოციაციას გადასცა, რათა მათ საწყობისა და სათბურის განვითარებაში დახმარება შეძლებოდათ. თუმცა, სამი წელია არანაირი სამუშაო არ ჩატარებულა და ობიექტები კვლავ დახურულია. ჩვენი ინფორმაციით, ასოციაციამ ობიექტების მართვა შესთავაზა პროექტში მონაწილე ადგილობრივ ფერმერებს, მაგრამ ფერმერები, თავის მხრივ, უსამართლოდ მიიჩნევენ, რომ თავად უნდა მართონ ობიექტები და მოგება თანაბრად გაიყონ კოოპერატივის სხვა წევრებთან.
ფერმერების თქმით, რთულია ობიექტების მართვა, როდესაც პირობები და ფასები გარედან არის განსაზღვრული და ამავდროულად ძალიან მაღალი.
შპს „ჯავახეთის აგროკომპანიები“ (დირექტორი- რუბენ გალსტიანი), „ახალქალაქის კარტოფილის ასოციაცია“ (დირექტორი- მახარე მაცუკატოვი), ასევე სეირან ჰამაზარიანი, არტურ ირიციანი, ნაირი მურადიანი და ვარაზდატ სალვარიანი, რუბენ გალსტიანის ხელმძღვანელობით არაოფიციალური პარტნიორული „კოალიციის“ ნაწილია.
კოალიციის წევრი სეირან ჰამაზარიანი აღნიშნავს, რომ სამწლიანი დუმილის შემდეგ, წელს, ფერმერთა ასოციაციის წარმომადგენლებმა დაიწყეს ზარები და განაცხადეს, რომ აპირებენ ტექნიკის დაშლას და წაღებას ან მის შეძენას. ამაზარიანის თქმით, თანხა „ზღაპრულია“.
„ისინი გვთავაზობენ მის გაქირავებას, მაგრამ ძალიან მაღალ ფასად. თქვეს, რომ დაგვეხმარებოდნენ, მაგრამ პასიურები იყვნენ. ახლა ამბობენ, რომ დავანგრიებთ და წავიღებთ. და რა მოხდება ჩვენს ინვესტიციებს? ჩვენც ჩავდეთ ფული და გამოვყავით მიწა. ისინი დასახმარებლად მოვიდნენ, მაგრამ არაფერი გაუკეთებიათ. პროგრამა კარგია, გამოცდილება მივიღეთ. მაგრამ იმ ადამიანებმა, ვისზეც ისინი იმედოვნებდნენ, თავი არ გაამართლეს, ჩვენ წაგებულები ვართ და ახლა გვეუბნებიან: „იყიდეთ, თორემ წაგვართმევთ“, – ამბობს ჰამაზარიანი.
ის დასძენს, რომ მიწას, რომელზეც სათბური აშენდა, წლების განმავლობაში შეეძლო მოგების მოტანა, მაგრამ ახლა მათ ემუქრებათ როგორც მიწის, ასევე ინვესტიციების დაკარგვის რისკი.
„როგორ გააფორმებენ დოკუმენტებს? როგორ დაამტკიცებენ, რომ ქონება ჩვენია? ხვალ სხვა შეიძლება მოვიდეს და თქვას, რომ ეს მათია“, – ასკვნის ის.
სეირან ჰამაზარიანი ამბობს, რომ ისინი ისეთ სიტუაციაში აღმოჩნდნენ, რომ საელჩოსთვის მიმართვა მოუწიათ, რადგან თავდაპირველად უთხრეს, რომ პროექტის დახურვის შემდეგ ყველა ინფრასტრუქტურა მუნიციპალიტეტს დარჩებოდა.
საწყობის მშენებლობაში ინვესტიცია ჯავახეთის აგროკომპანიის დირექტორმა რუბენ გალსტიანმაც ჩადო, რომელმაც დაახლოებით 20 ჰექტარი მიწა გამოყო. გალსტიანი ეწინააღმდეგება საწყობის დემონტაჟსა და გადატანას საქართველოს ფერმერთა ასოციაციის მიერ და ამბობს, რომ ვიღაცამ უნდა აუნაზღაუროს მათ ინვესტიცია.
„ჩვენმა კომპანიამ თანხის უმეტესი ნაწილი ჩადო. ჩვენ გრანტებით არ ვმუშაობთ, ეს ჩვენივე სახსრები იყო. კარტოფილი მათ გამო გადაყარეს. არ მოგვისმინეს და გვითხრეს, რომ ყველაფერი ისე იქნებოდა, როგორც მათ სურდათ. მაგრამ ჩვენ უკეთ ვიცით კლიმატი და ტერიტორია. ვერ ვხვდები, საერთოდ როგორ მიიღო ფერმერთა ასოციაციამ წილი, ყველა ინვესტიცია ჩვენი იყო. ახლა მოვიდნენ და ამბობენ, რომ წაიღებენ. ჩემს ფულს უკან ვითხოვ. ეს ბიზნესია. და პროექტი მათ გამო ჩაიშალა (რედ.: პროექტის მენეჯმენტი). ჩვენ ის გავაკეთეთ, რაც უნდა გაგვეკეთებინა და 200%-ით მეტიც კი. მხოლოდ დათესვა დაგვჭირდა. მათ საწყობი აიღეს, კარტოფილი იქ დადეს. საწყობი ჩაკეტეს, გასაღები აიღეს და წავიდნენ“, – ამბობს გალსტიანი.
2021 წლის დეკემბერში საწყობში არსებულ კარტოფილს სუნი ასდიოდა და გაფუჭდა. გალსტიანის თქმით, ისინი იძულებულნი გახდნენ, ეს დამპალი კარტოფილი ნაგავსაყრელზე საკუთარი ხარჯებით გადაეტანათ.
ის ხაზს უსვამს, რომ ინვესტიციის გარდა, მათ დაკარგეს მოგება, რომლის მიღებაც მიწის გამოყენებით შეიძლებოდა. გალსტიანი აღიარებს, რომ პროექტი თავიდან პერსპექტიული ჩანდა, მაგრამ თითოეულ ეტაპზე იყო უსიამოვნო სიურპრიზები, რომლებიც ეჭვებს იწვევდა.
დღეს ის აპირებს ინვესტირებული თანხების დაბრუნებას.
„საწყობის ჩვენთვის უკან წართმევა არც ისე ადვილია. ჩვენ ვიმუშავეთ, ჩავდეთ ინვესტიცია და პროექტი მათ გამო ჩაიშალა. გარდა ამისა, ჩემი კომპანიისთვის იმდენი ნეგატიური ასპექტი იყო. მისი რეპუტაცია დაზარალდა. ვინ იქნება ამაზე პასუხისმგებელი“, – ასკვნის ის.
კახი ჯაშმა, „კარტოფილის მწარმოებელთა კოოპერატივის“ საბჭოს წევრმა, რომელთანაც ტელეფონით დავუკავშირდით, გვაცნობა, რომ ყველა აქტივი კოოპერატივის საკუთრებაში დარჩა, პროექტი მართლაც დაიხურა და ტექნიკა „კარტოფილის მწარმოებელთა კოოპერატივს“ ეკუთვნის.
„ეს ყველაფერი ჩვენს ხელში არ არის, მათ ხელშია. მათ ყველა შესაძლებლობა ჰქონდათ. ტექნიკა რამდენიმე წელია ფლობენ, მაგრამ მაცივარიც კი არ ჩაურთავთ, მათ აქვთ ყველა საჭირო პირობა ექსპლუატაციისთვის. რამდენიმე წელია ვთავაზობ, რომ ეს ტექნიკა დანიშნულებისამებრ გამოიყენონ. ვფიქრობ, რომ აზრი არ აქვს ინფრასტრუქტურის იმ ადგილას დატოვებას, სადაც ის არ გამოიყენება. ის ისეთ ადგილას უნდა გადაიტანონ, სადაც მისი გამოყენება იქნება შესაძლებელი. ახალქალაქში ისინი არ გამოიყენება. სათბური სხვა მიზნებისთვის გამოიყენება – ჭინჭრის გასაშრობად გამოიყენება, გაქირავებული იყო. მე ვუთხარი მათ: თქვენ გაქვთ ყველა შესაძლებლობა, ამიტომ ყველასთვის მომგებიანი გახადეთ“, – კომენტარი გააკეთა კოოპერატივის საბჭოს წევრმა კახი ჯაშმა.
ის განმარტავს, რომ „ისინი“-ში ის კოოპერატივს და მის შემადგენელ ორგანიზაციებს ან პარტნიორებს გულისხმობს.
კახი ჯაში აღნიშნავს, რომ ამ ინფრასტრუქტურის მშენებლობაში ადგილობრივ მოსახლეობას მონაწილეობა არ მიუღია, ის მთლიანად USAID-ის პროგრამის ფარგლებში აშენდა.
„პროექტმა აბსოლუტურად ყველაფერი დააფინანსა. მათ მიწა მოგვაწოდეს და მიწა მათ რჩებათ. რაც ამ მიწაზე აშენდა, პროექტით დაფინანსდა და კოოპერატივის საკუთრება რჩება. არ ვიცი, ვინ რა ინვესტიციები განახორციელა. ოფიციალური ინვესტიციები არ ყოფილა, ყველაფერი USAID-ის პროგრამით იყო დაფინანსებული და კოოპერატივისთვის დოკუმენტებით გადაეცა. კოოპერატივის ადმინისტრაციამ ის ჩვენ გადმოგვცა, რათა მისი საქმიანობის რეგულირებაში დავხმარებოდით. ფერმერთა ასოციაცია მხოლოდ კოოპერატივის ადმინისტრაციულ საკითხებში მონაწილეობს: ჩვენ ვმართავთ მათ შეხვედრებს, ვმართავთ მათ დოკუმენტებს და მხოლოდ ფუნქციურ საკითხებში ვეხმარებით“, – დასძინა კახი ჯაშმა.
„კარტოფილის პროექტის“ საერთო ბიუჯეტი საქართველოში, რომლის ფარგლებშიც ახალქალაქში საწყობი და სათბური აშენდა, 1,890,000 აშშ დოლარს შეადგენს. სამცხე-ჯავახეთში სათესლე კარტოფილის წარმოების განვითარების მასშტაბისა და ამბიციის მიუხედავად, პროექტი ჩაიშალა, წარმოებული კარტოფილი გაფუჭდა, შექმნილი ინფრასტრუქტურა კი გამოუსადეგარია და იშლება. კოოპერატივის მმართველი ფერმერთა ასოციაცია აცხადებს, რომ წევრებს შეუძლიათ თავისუფლად გამოიყენონ ობიექტები. თუმცა, ახალქალაქში წევრები აღარ არიან; მათ კოოპერატივი 2022 წელს დატოვეს, რადგან პირობებს წამგებიანად მიიჩნევდნენ. ახლა, როგორც ყოფილ კოოპერატივის წევრებს და პროექტის პარტნიორებს, მათ ეუბნებიან, რომ შეუძლიათ ინფრასტრუქტურის დაქირავება, ყიდვა ან გამოყენება. თუმცა, ადგილობრივები უსამართლოდ მიიჩნევენ შემოსავლის იმათთან გაზიარებას, ვინც პროექტში არანაირი ძალისხმევა ან რესურსი არ ჩადო. გაყიდვის შემთხვევაში კი ხაზს უსვამენ, რომ ინფრასტრუქტურა სპეციალურად ახალქალაქისთვის შეიქმნა და არ უნდა მოუტანოს მოგება მუნიციპალიტეტთან დაუკავშირებელ ადამიანებს.
შედეგად, სიტუაცია ჩიხშია შესული: კოოპერატივი აცხადებს, რომ სტრუქტურები მას ეკუთვნის და მათი გადატანა შესაძლებელია, ფერმერები მოითხოვენ ინვესტირებული თანხების დაბრუნებას და საელჩოსთან დაკავშირებითაც კი იმუქრებიან. ფერმერთა ასოციაცია აცხადებს, რომ ის უბრალოდ მართავს პროცესს. სანამ მხარეები უთანხმოებებს აგვარებენ, ძვირადღირებული ინფრასტრუქტურა კვლავ უარესდება, გამოუყენებელი. იფუნქციონირებს თუ არა ის დანიშნულებისამებრ, თუ უთანხმოებისა და არასწორი მართვის ძეგლად იქცევა, მხარეთა გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული.
