სამხრეთ კავკასიაში არსებული პოლიტიკური და გეოპოლიტიკური სიტუაციის, კერძოდ, რუსეთის, აშშ-ს, თურქეთისა და ევროკავშირის როლის შესახებ რეგიონში. საქართველოს, აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს შორის ურთიერთობების, ასევე კონფლიქტების მშვიდობიანი გზით მოგვარების შესაძლებლობის შესახებ. როგორია თურქეთის პოზიცია, მისი დიპლომატია და გავლენა ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობებზე? საქართველოსა და სომხეთის ყოფილი და ამჟამინდელი ლიდერების, სააკაშვილისა და ფაშინიანის პოლიტიკური სტილის შესახებ, ამ და სხვა მრავალი რამის შესახებ, Jnews-მა კონფლიქტების ანალიტიკოსს, პოლიტოლოგ პაატა ზაქარეიშვილს ესაუბრა.
თუ გადახედავთ სამხრეთ კავკასიაში კონფლიქტების ქრონოლოგიას, წარმოუდგენლად მოგეჩვენებათ, რომ სომხეთი და აზერბაიჯანი ოდესმე ხელს მოაწერდნენ სამშვიდობო ხელშეკრულებას. თუმცა, ეს მოხდა. რა იყო ამის წინაპირობა?
ყველაფერი 2020 წლის ბოლოს დაიწყო. ეს ის პერიოდია, საიდანაც უნდა დავიწყოთ სიტუაციის ცვლილების ათვლა. წინაპირობა იყო რუსეთის როლი, რომელიც ამ ხნის განმავლობაში ათამაშებდა როგორც სომხურ, ისე აზერბაიჯანულ მხარეს და მუდმივად აჭიანურებდა პროცესს. არსებობდა სხვადასხვა ფორმატი- ყაზანის, მადრიდის, ვაშინგტონის შეთანხმებები. ეუთოს მინსკის თანათავმჯდომარეების ჯგუფი მუშაობდა. ანუ, თითქოს ყველაფერი მოქმედებდა, მაგრამ საბოლოოდ არაფერი ხდებოდა. აშკარაა, რომ ამაში რუსეთი თავის ინტერესებს ხედავდა. ის არ იყო ნეიტრალური და არ იყო დაინტერესებული საკითხის რეალური გადაწყვეტით.
ამ ხნის განმავლობაში აზერბაიჯანმა გააცნობიერა, რომ უაზრო იყო გარე ფაქტორებისგან რაიმე სერიოზულის მოლოდინი და დაიწყო თავდაცვითი შესაძლებლობების განმტკიცება. 2020 წლამდე უკვე აშკარა იყო, რომ აზერბაიჯანი ზრდიდა თავის სამხედრო ბიუჯეტს. რაღაც მომენტში მან სომხეთის მთელი სახელმწიფო ბიუჯეტის ოდენობას მიაღწია. თუ მოქმედებებს ციფრებს შევადარებთ, აშკარა გახდება, რომ ყველაფერი სამხედრო ოპერაციებისთვის მზადებისკენ მიდის.
მე, როგორც ადამიანი, რომელიც მუდმივად ვსწავლობდი კავკასიურ საკითხებს და ხშირად ვიყავი როგორც ერევანში, ისე ბაქოში, შემიძლია ვთქვა, რომ ბაქოში ყოველთვის შეიძლებოდა იმის მოსმენა, რომ ისინი ომისთვის ემზადებოდნენ. თუ მე ეს მოვისმინე, მაშინ სხვებსაც სმენიათ ეს.
და მე ეს ღია წყაროებიდან მოვისმინე. საიდუმლო შეხვედრებში მონაწილეობა არასდროს მიმიღია. აზერბაიჯანში ისინი ყოველთვის გეგმავდნენ, რომ თუ ყარაბაღის საკითხი მშვიდობიანად არ გადაწყდებოდა, იძულებული იქნებოდნენ, სამხედრო ოპერაციებისთვის მიემართათ.
სამწუხაროდ, 2020 წლის შემოდგომაზე ზუსტად ეს მოხდა. მანამდე იყო გამწვავება 2016 წელს, შემდეგ კი – 2020 წლის ივლისის მოვლენები სომხეთ-აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვარზე. ყველაფერი ამისკენ მიდიოდა და, სამწუხაროდ, ეს მოხდა, როგორც ვარაუდობდნენ ექსპერტები, მათ შორის მეც.
ამ მომენტიდან გაირკვა, რომ რუსეთი დემონსტრაციულად ნეიტრალურ პოზიციას იკავებდა, თითქოს მოვლენებს ისე განვითარების საშუალებას აძლევდა, როგორც ისინი ვითარდებოდნენ. ასევე, აშკარა გახდა, რომ თურქეთმა შეცვალა თავისი ქცევა.
თუ 2020 წლამდე თურქეთი ნეიტრალურად მოქმედებდა და მუდმივად მოუწოდებდა მხარეებს მოლაპარაკებებისკენ (2016 წელს და 2020 წლის ივლისში), 2020 წლის სექტემბერში მან ცალსახად დაიკავა აზერბაიჯანის მხარე. ამან აშკარად აღნიშნა ახალი პოლიტიკური კონტექსტი სამხრეთ კავკასიაში. გამოჩნდა კიდევ ერთი მოთამაშე, რომელმაც 100 წლის წინ დატოვა რეგიონი – თურქეთი.
1921 წელს, ყარსის ხელშეკრულებით, თურქეთი იძულებული გახდა დაეტოვებინა სამხრეთ კავკასია და ტერიტორია ბოლშევიკურმა რუსეთმა დაიკავა. 2020 წელს, ზუსტად ასი წლის შემდეგ, თურქეთი დაბრუნდა და მხარი დაუჭირა რეგიონის ერთ-ერთ ქვეყანას, აზერბაიჯანს, რომელთანაც ცივილიზაციური კავშირებით არის დაკავშირებული – ენა, კულტურა, რელიგია, ისტორია და მრავალი სხვა. ამ ფონზე ჩამოყალიბდა ახალი რეალობა, რომელშიც აზერბაიჯანმა, დიპლომატიური და გეოპოლიტიკური მხარდაჭერით, უპირატესობა მოიპოვა.
ვფიქრობ, რომ ფაშინიანი ფხიზელი პოლიტიკოსი აღმოჩნდა: მან გონივრულად შეაფასა სიტუაცია და მიხვდა, რომ სომხეთს უფრო მეტის დაკარგვა შეეძლო. ვფიქრობ, ამიტომაც გადაწყვიტა, ქვეყნის შიგნით მტკივნეული რეფორმები გაეტარებინა და სომხური საზოგადოების მნიშვნელოვან ნაწილს დაუპირისპირდა (თუმცა არა მთლიანად). ომში დამარცხების შემდეგ, ფაშინიანმა არჩევნები ჩაატარა და ამით დაამტკიცა, რომ მის პოლიტიკას სომხეთის მოსახლეობის ნაწილი მხარს უჭერდა. ის უდავოდ მამაცი პოლიტიკოსია, თუმცა შეცდომებისა და სუსტი მხარეების გარეშე არ არის, მაგრამ მოქმედებს გადამწყვეტად, არ ეშინია კრიტიკისა და საკუთარი ხალხის მხრიდან არმიღების.
აშშ აქტიურად ჩაერთო ამ პროცესში და თამამად შეიძლება ითქვას, რომ სომხეთ-აზერბაიჯანის მოგვარების საკითხი აღარ ეხება რუსეთს და არც მის წინააღმდეგაა მიმართული. ორივე მხარემ უბრალოდ გაიგო, რომ რუსეთი ამ გზაზე დამხმარე არ არის. მას არ შეუძლია დახმარება საერთო ენის გამონახვაში, პირიქით, მხოლოდ ხელს უშლის.
შესუსტდა თუ არა რუსეთის პოზიციები რეგიონში?
ეს რუსეთის წინააღმდეგ არ არის, თუმცა მისთვის მომგებიანიც არ არის, ანუ რუსეთი, როგორც ოფცია, მოულოდნელად გამოითიშა. სამხრეთ კავკასიაში ასი წელი მხოლოდ რუსეთი დომინირებდა, შემდეგ გამოჩნდა თურქეთი, 2020 წელს კი მოულოდნელად გამოჩნდა მესამე მოთამაშე — შეერთებული შტატები. ეს სერიოზული მოთამაშეა, ნატოს წამყვანი ქვეყანა, ისევე როგორც თურქეთი, და აშკარაა, რომ აქ რუსეთისთვის სულ უფრო ნაკლები ადგილი რჩება, რადგან საქართველო ნატოსა და ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ ისწრაფვის (რაც მის კონსტიტუციაშია გაწერილი). სომხეთი, როგორც აშკარად დემოკრატიული ქვეყანა, ეძებს დემოკრატიულ ინსტიტუტებს და აქტიურად ცდილობს ევროკავშირთან დაახლოებას, ამ მიმართულებით მნიშვნელოვან ნაბიჯებს დგამს. აზერბაიჯანი თურქეთის აშკარა მოკავშირეა, თუმცა არ მიისწრაფვის არც ნატოსკენ და არც ევროკავშირისკენ, მაგრამ მოკავშირედ ჰყავს ისეთი ძლიერი ქვეყანა, როგორიც თურქეთია. და აქ რუსეთისთვის უბრალოდ ადგილი აღარ რჩება.
ამ ფონზე ჩნდება ახალი კონცეფცია: ჩვენ, ქართველები, სომხები, აზერბაიჯანელები, ვამაყობთ ჩვენი მრავალსაუკუნოვანი ისტორიით, მაგრამ მსგავსი სიტუაცია კავკასიაში არასოდეს ყოფილა. მთელი ისტორიის განმავლობაში, სამი ქვეყანა, სამი ხალხი, დამოუკიდებლად წყვეტდა თავის ბედს, ამავე დროს, მათ პოლიტიკას ითვალისწინებენ რუსეთი, აშშ, ევროკავშირი, თურქეთი და ირანი. ეს ახალი რეალობაა, ეს ჯერ კიდევ ახლად დაწყებული პროცესია.
სამივე ქვეყანა შეიძლება უფრო გაძლიერდეს; აშკარაა, რომ ეს პროცესი ამისკენ მიდის. თითქმის დარწმუნებული ვარ, რომ 5-10 წლის შემდეგ სამხრეთ კავკასიასაც ვერ ვიცნობთ, თუ, ღვთის ნებით, შევძლებთ მშვიდობიან რელსებზე გადასვლას. სამხრეთ კავკასიაში სავაჭრო კავშირებისა და კომუნიკაციების აღდგენის შესაძლებლობა იმდენად მნიშვნელოვანი იქნება მსოფლიო საზოგადოებისთვის, რომ აქ საიმედო მშვიდობის პროცესი დამყარდება. მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან ბევრი საქონელი გაივლის ამ რეგიონზე და ვფიქრობ, რომ ეს მხოლოდ სარგებელს მოუტანს ჩვენს ქვეყნებს. ამრიგად, ჩვენ, სამმა ქვეყანამ, დიდი შრომა უნდა ჩავდოთ ომის თავიდან ასაცილებლად.
ამ პროცესში სად არის აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ადგილი?
აფხაზეთმა და სამხრეთ ოსეთმა უბრალოდ უნდა გააცნობიერონ, რომ კავკასია იცვლება და მათ უნდა მიიღონ, ასე ვთქვათ, მხოლოდ რუსეთის სამხედრო ბაზის სტატუსი. რუსეთი, რა თქმა უნდა, ჩაეჭიდება აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს, რათა იქ მაინც შეინარჩუნოს თავისი გავლენა და ზეწოლა მოახდინოს საქართველოზე. ახლა საუბარი იმდენად აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთზე არ არის, რამდენადაც საქართველოს მთავრობაზე „ქართული ოცნების“ სახით. სად ხედავენ ისინი თავიანთ ადგილს ძალთა ამ ახალ განლაგებაში? იქ, სადაც რუსეთი სუსტდება, სადაც თურქეთი და აშშ ძლიერდებიან, სომხეთი აშკარად ევროპისკენ მიდის, აზერბაიჯანი კი რუსეთთან დისტანციას იჭერს. ამ ფონზე ჩნდება კითხვა: სად იქნება საქართველო?
ბევრი რამ, რა თქმა უნდა, უკრაინულ კონტექსტზეა დამოკიდებული. თუ “ქართული ოცნება” ევროპულ გზას დაუბრუნდება, თქვენს კითხვაზე პასუხი უფრო მარტივი გახდება. ამ შემთხვევაში, აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში ახალი პერსპექტივა გამოჩნდება – საქართველოსთან კონფლიქტების სხვა პლატფორმაზე, ევროკავშირის პლატფორმაზე, დემოკრატიული ღირებულებების პლატფორმაზე გადაწყვეტა, სადაც ომს ადგილი არ აქვს. საქართველო, ნატოსა და ევროკავშირისკენ სვლით, გამორიცხავს პრობლემების სამხედრო გზით გადაწყვეტის ნებისმიერ შესაძლებლობას. ნატოს ქვეყნები ერთმანეთს არ ებრძვიან, ევროკავშირის ქვეყნები არასდროს ებრძვიან ერთმანეთს. შიდა ომები მხოლოდ დსთ-ში ხდება.
აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში სიმშვიდე დამყარდება, რადგან საქართველო, ნატოსა და ევროკავშირის მსგავსი პარტნიორებით, არავითარ შემთხვევაში არ დაუშვებს, რომ ომის გეგმები ჰქონდეს. წმინდა ადგილი არასდროს არის ცარიელი. იქ, სადაც ომის შიში ქრება, ეს ადგილი აუცილებლად რაღაცით შეივსება – მშვიდობის კონცეფციით. დარწმუნებული ვარ, რომ აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი თავიანთ მომავალს ევროპულ ფორმატში დაინახავენ.
როგორ მიიღეს სომხურ-აზერბაიჯანული სამშვიდობო ხელშეკრულება აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში?
— შეგვიძლია ვთქვათ, რომ აღქმა დადებითია. აფხაზეთში ხალხი ძირითადად ფხიზელია – ისინი მომავალზე ფიქრობენ. ისინი უფრო მეტად რუსეთ-საქართველოს დაახლოებით არიან შეშფოთებულნი. რუსეთ-საქართველოს დაახლოება მათ აწუხებთ, რადგან რუსეთმა საქართველოს არ მისცა საშუალება, თავისი პრობლემები ისე გადაეჭრა, როგორც აზერბაიჯანმა ყარაბაღის საკითხი გადაჭრა. მათ ამის ეშინიათ.
აშშ-ს ჩართულობა და სომხეთ-აზერბაიჯანის სამშვიდობო პროცესი მათ პირდაპირ არ ემუქრება. თუ არ ემუქრება, მაშინ გარკვეული სარგებელი უნდა ჰქონდეს. სარგებელი კი ის არის, რომ კავკასია უფრო მშვიდი, უფრო მიმზიდველი ხდება და მსოფლიოში არავინაა დაინტერესებული ამ სიმშვიდისა და მიმზიდველობის განადგურებით. Telegram-ის არხებში ამის შესახებ ბევრი დისკუსიაა. სავარაუდოდ, აფხაზეთი იმედოვნებს, რომ მშვიდობიანი კავკასია, თავისი ეკონომიკური მიმზიდველობის წყალობით, აფხაზეთსაც მიიზიდავს თავისი ეკონომიკური რესურსებით.
ანუ, ისინი ამას საფრთხედ კი არა, როგორც ჯერჯერობით გაურკვეველ პერსპექტივად აღიქვამენ. მათთვის მთავარია, რომ ომი არ არის. თუ ომი არ არის, ესე იგი, რაღაც არის. ომის არარსებობა წერტილი კი არა, მრავალწერტილია.
ამ ყველაფერში რა როლი აქვს თურქეთს? როგორ შეიძლება თურქეთმა გავლენა მოახდინოს ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობებზე?
თურქეთს აქვს ძალიან მკაფიო აღმოსავლური დიპლომატია და თვითონაც ცდილობს, კონფრონტაციაში არ შევიდეს. თურქეთს კარგი ურთიერთობები აქვს როგორც რუსეთთან, ისე საქართველოსთან. შავ ზღვაზე სიმშვიდე თურქეთისთვის მნიშვნელოვანია. რუსეთი, საქართველო და აფხაზეთი შავ ზღვაზე მდებარეობენ. ამ ფონზე, თურქეთი მაქსიმალურად ცდილობს, საყვედური არც რუსეთისგან მიიღოს და არც საქართველოსგან აფხაზეთის საკითხზე. შესაბამისად, ის თავად არასოდეს ჩაერევა აფხაზურ საქმეებში. მას ამის თავისუფლად და ძალიან მარტივად გაკეთება შეუძლია, მაგრამ ამის უფლებას არ მისცემს თავს, რადგან არანაირი სარგებელი არ ექნება, პრობლემა კი ბევრი შეექმნება – როგორც რუსეთისგან, ისე საქართველოსგან. თურქეთს საქართველო სჭირდება, როგორც მეზობელი, საიმედო და კეთილსინდისიერი, რაც მას თურქულენოვანი ქვეყნებისკენ – აზერბაიჯანის, კასპიის ზღვისა და ცენტრალური აზიის თურქულენოვანი სახელმწიფოების გავლით – დერეფნის ქონის საშუალებას აძლევს. ეს თურქეთისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
მეორეც, რუსეთში 10 მილიონი თურქულენოვანი მოსახლეობა ცხოვრობს. შესაბამისად, იმის გამო, რომ აფხაზეთი პატარაა, თურქეთს არავითარ შემთხვევაში არ სურს ამ ორ ქვეყანასთან ურთიერთობის გაფუჭება. გარდა ამისა, საქართველო და რუსეთი დამოუკიდებლად აწარმოებენ მოლაპარაკებებს. თუ ისინი რამეზე შეთანხმდებიან, თურქეთისთვის ნებისმიერი ვარიანტი მისაღები იქნება. მთავარია, რომ აფხაზეთის სანაპირო უსაფრთხო იყოს თურქეთისთვის, ნატოსთვის და ა.შ. ეს არის მთავარი პრინციპი.
ეს არ ეხება თურქულ კომპანიებს. ჩვენ ხშირად ვურევთ ამ ორ საკითხს საქართველოში. არსებობს თურქული პოლიტიკა – ეს ერთი საკითხია, და არის კერძო კომპანიების ინტერესები. არსებობს თევზაობა, აფხაზეთის ტერიტორიაზე თურქული კომპანიები რაღაცას აკეთებენ ან რაღაც ბიზნესს აწარმოებენ. ეს, რა თქმა უნდა, სხვა საკითხია, მაგრამ ეს საქართველოსთვის არის საკითხები – აკონტროლოს თავისი სანაპირო ზოლი და თურქული კომპანიების ბიზნეს საქმიანობა. შესაბამისად, ჩვენ ხშირად ჩვენს ბრაზსა და უკმაყოფილებას თურქული კომპანიების გამო თურქეთზე ვანთხევთ, რაც შეცდომაა. თურქეთის პოლიტიკა აქ მკაფიო და ცალსახაა.
საქართველო, შეიძლება ითქვას, თავს იმტვრევს, მაგრამ აშკარად აჩვენებს რუსეთის ორბიტაზე დარჩენის სურვილს. რა შეუძლია გააკეთოს თურქეთმა? ვფიქრობ, ეს არ მოსწონს, მაგრამ ითანამშრომლებს იმ საქართველოსთან, რომელიც არსებობს. თუ საქართველო პრორუსულია, ითანამშრომლებს პრორუსულ საქართველოსთან, თუ პრო-ნატოურია, დაეხმარება, რადგან თავად თურქეთი ნატოს წევრია. თუ საქართველო ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ ისწრაფვის, თურქეთიც ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ ისწრაფვის, შესაბამისად, მათთვის ერთად მუშაობა მოსახერხებელი იქნება, თუნდაც სომხეთთან ერთად. საინტერესო სიტუაცია შეიქმნება, როდესაც საქართველო, სომხეთი და თურქეთი ერთად წავლენ ევროკავშირისკენ.
რადგან თურქეთი ნატოს წევრია და ევროკავშირში გაწევრიანებისკენ ისწრაფვის, ის აშკარად უფრო პრაგმატული სახელმწიფოა. თურქეთს, რა თქმა უნდა, აქვს თავისი მისწრაფებები, მაგრამ არ მგონია, რომ მას საქართველოს ან სომხეთის ხარჯზე სურდეს წარმატების მიღწევა. მათ სურთ რაღაცას მიაღწიონ საქართველოსთან და სომხეთთან ერთად და არა მათი ხარჯზე.
ეს, რა თქმა უნდა, გაბედული სიტყვებია, მათი გაკრიტიკება და დროთა განმავლობაში შემოწმება შესაძლებელია, მაგრამ თურქეთს უფრო დიდი მისწრაფებები აქვს, ვიდრე უბრალოდ საქართველოსა და სომხეთის გამოყენება. თურქეთს აქვს დიდი თურანისა და ცენტრალური აზიის იდეები, ამიტომ არ ვფიქრობ, რომ საქართველო და სომხეთი თურქეთს ამ სფეროში უნდა შეეწინააღმდეგონ. ჩვენ უნდა ვითანამშრომლოთ. ყოველ შემთხვევაში, მე შემიძლია ჩემს თავს ამის უფლება მივცე საქართველოს სახელით, თუმცა სომხეთის სიტუაცია ძალიან მიყვარს და ვიცი. მე პატივს ვცემ ფაშინიანს, ვფიქრობ, რომ ის მამაცი პოლიტიკოსია; კავკასიაში არასდროს ყოფილა ასეთი მამაცი პოლიტიკოსი.
და სააკაშვილი?
არა, სააკაშვილი ავანტიურისტი იყო, ის ბრმად მიიწევდა წინ. ფაშინიანი კი ღია თვალებით მუშაობს და რისკებს ხედავს. სააკაშვილი რისკებს ვერ ხედავდა. მას თავისი ღირსებები ჰქონდა, არ მინდა, მისი დამსახურებები მთლიანად უარვყო, მაგრამ ის ავანტიურისტი იყო – მას უყვარდა სიტუაციის გაღვივება, შემდეგ კი ელოდა, რომ ვინმე დასავლეთიდან მოირბენდა და ცეცხლს ჩააქრობდა. ფაშინიანი ცეცხლს არ ეძებს. მათ შორის დიდი განსხვავებაა.
ორივე რევოლუციის გზით მოვიდა ხელისუფლებაში, მაგრამ მათი მიზნები სრულიად განსხვავებული იყო. სააკაშვილი დასავლეთს პროვოკაციებს უწყობდა, რათა მას მუდმივად დაეცვა საქართველო რუსეთისგან, დასავლეთს კი ეს არ სურდა. უფრო მეტიც, რუსეთი მაშინ არ იყო ისეთი აგრესიული, როგორც ახლაა უკრაინაში. ფაშინიანი ძალიან ფრთხილია, მოქმედებს ეტაპობრივად, ცდილობს რისკების მინიმიზაციას, სააკაშვილი კი მათ მაქსიმალურად ზრდიდა. ესენი განსხვავებული პოლიტიკოსები არიან. ფაშინიანმა შეძლო გადაერჩინა ის, რისი გადარჩენაც შეიძლებოდა – ეს ჩემი აზრია. სამწუხაროდ, ომი ნებისმიერ შემთხვევაში იქნებოდა, თუნდაც ფაშინიანი იქ არ ყოფილიყო. აზერბაიჯანმა დიდხანს ითმინა, ემზადებოდა, შეიარაღდა. არ ვფიქრობ, რომ ფაშინიანს შეეძლო ამის შეჩერება.
გრძელვადიან პერსპექტივაში, შესაძლებელია თუ არა, რომ აფხაზეთის საკითხი უახლოეს მომავალში გადაწყდეს? თუ ეს ისეთი საკითხია, რომელიც, ასე ვთქვათ, რაღაც მომენტში გათამაშდება?
არა, მე ვერ ვხედავ რაიმე ახლო გადაწყვეტას. მაგრამ ადრე თუ გვიან ის უნდა გადაწყდეს, რაც მთავარია, მშვიდობიანი გზით. დღეს ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი ქართულ-აფხაზური ურთიერთობები კი არა, ქართულ-ევროპულია. თუ საქართველო ევროპისკენ წავა, მაშინ ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ტრანსფორმაციისა და მისი გადაწყვეტის ალბათობა გაიზრდება. და პირიქით, თუ საქართველო რუსეთის ორბიტაზე დარჩება, ეს გამოწვევა გახდება მთელი სამხრეთ კავკასიისთვის და არა მხოლოდ საქართველოსთვის.
აფხაზები იტყვიან: თუ საქართველო ისევ რუსეთის ორბიტაზე იქნება, თუ ჩვენ ისევ მოსკოვში შევხვდებით, მაშინ ასეთი საქართველო რად გვინდა? ჩვენ ისედაც მოსკოვში დავდივართ. ჩვენ ბრიუსელი გვჭირდება. მათ სჭირდებათ, რომ კონფლიქტები ბრიუსელში გადაწყდეს და არა მოსკოვში. ეს ჩემი აზრია, ჩემი გამოცდილება და ჩემი დაკვირვებები ქართულ-აფხაზურ კონტექსტში.
პერსპექტივები შეიძლება იყოს მოკლე, თუ საქართველო ევროპისკენ დაიწყებს სვლას და გრძელი, თუ რუსეთთან დარჩება. ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს მშვიდობიანი გზით უნდა გაკეთდეს. საქართველომ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დაუშვას სამხედრო მოქმედებები. ყველაზე ცუდი ის იქნება, თუ რუსეთი საქართველოს აფხაზური საკითხის სამხედრო გზით გადაწყვეტის უფლებას მისცემს. ეს საქართველოსთვის კატასტროფა იქნება, რადგან პრობლემა არ გადაწყდება, არამედ მხოლოდ გაუარესდება ათწლეულების განმავლობაში.
თუ ჩვენ ევროპაში ექსკლუზიურად მშვიდობიანი გზით წავალთ, აფხაზეთი აუცილებლად დაინახავს საქართველოს ევროპეიზაციის უპირატესობებს.
ეს ორი სრულიად განსხვავებული ცივილიზაციური ფენომენია. რუსეთს ექნება თავისი იმპერიული ცივილიზაცია, სამხრეთ კავკასიას – სომხეთსა და საქართველოს – კი სრულიად განსხვავებული ცივილიზაციური, ევროპული კონტექსტი. უცნაურია, მაგრამ სწორედ საქართველოს ტერიტორიაზე გადის ახლა საზღვარი ორ ცივილიზაციას შორის.
სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მთელი კონფლიქტის განმავლობაში ორივე ქვეყანა რუსეთის კონტექსტში იყო. აფხაზეთთან კი ჩვენ ცივილიზებული, ადმინისტრაციული საზღვარიც კი არ გვაქვს ზუგდიდისა და გალის რაიონებს შორის.
