სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო შეთანხმების პერსპექტივებზე, საქართველოს გეოპოლიტიკურ ორიენტაციაზე, რეგიონში აშშ-ის როლზე, სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის შესაძლო სარგებელზე, რუსეთის მხრიდან მომდინარე რისკებზე, ზანგეზურის დერეფნის ბედსა და ტერიტორიული კონტროლის დაკარგვის შესახებ შეშფოთებაზე. ამ და ბევრ სხვა საკითხზე Jnews პოლიტოლოგ გიორგი ბადრიძეს ესაუბრა.
ნიშნავს თუ არა სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის შეთანხმება, რომ სამხრეთ კავკასიაში რუსეთის გავლენა სუსტდება და ეს შესუსტება საქართველოსაც ეხება?
— პირველ რიგში, შეთანხმება, როგორც ასეთი, ჯერ არ არსებობს. არსებობს დეკლარაცია და ეს დეკლარაცია, ერთი მხრივ, სამი მხარის განზრახვების გამოვლინებაა. აზერბაიჯანისა და სომხეთის, კონფლიქტის მოსაგვარებლად და მასში ასახულია რამდენიმე პრინციპი, რომელზეც ეს შეთანხმება იქნება დაფუძნებული. და მესამე მხარე, შეერთებული შტატები, რომელიც ხელს შეუწყობს ამ მოგვარებას. თუმცა, რეალურ შეთანხმებამდე სერიოზული ნაბიჯების გადადგმაა საჭირო. ასე რომ, ეს მხოლოდ პროცესის დასაწყისია, რათა ფაქტები არ ავურიოთ.
მეორე, როდესაც აზერბაიჯანი და სომხეთი მიაღწევენ ორმხრივად შეთანხმებულ პრინციპებზე დაფუძნებულ სამშვიდობო ხელშეკრულებას, მათ შორის, როდესაც მხარეები მიაღწევენ არა მხოლოდ ურთიერთგაგებას, არამედ იურიდიულად სავალდებულო დოკუმენტს – ეს შეიძლება იყოს ხელშეკრულება ან უფრო მაღალი სტატუსის მქონე დოკუმენტი, მან უნდა დააფიქსიროს დეტალები საზღვრის, ლტოლვილების შესახებ და არის მრავალი საკითხი, რომელიც უნდა გადაწყდეს. მაგრამ ამ საკითხების გადაწყვეტის შემდეგ, თქვენს შეკითხვაზე კონკრეტული პასუხის გასაცემად, ეს პრაქტიკულად ართმევს რუსეთს გავლენის მთავარ ბერკეტს როგორც სომხეთზე, ისე აზერბაიჯანზე. კონფლიქტის სამშვიდობო ხელშეკრულებით მოგვარება რუსული გავლენის დასასრულს ნიშნავს, რადგან აქამდე, 1990-იან და 2000-იან წლებში, რუსეთის მთავარი ბერკეტი სწორედ კონფლიქტი იყო. რუსეთი ოფიციალურად მთავარი შუამავალი იყო და ყველა ეს პროცესი, მინსკის ჯგუფი და ასე შემდეგ, არაფერს მივიდა სწორედ იმიტომ, რომ რუსეთი არასოდეს ყოფილა დაინტერესებული სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მშვიდობიანი მოგვარებით.
ესეც სასტიკი ხუმრობა იყო, რომ აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის კონფლიქტში რუსეთი კონფლიქტის მხარესაა. ისე, ეს სულაც არ არის სასაცილო, განსაკუთრებით ჩვენთვის. მსგავსი პოლიტიკური ხუმრობები იყო რუსეთის როლზე აფხაზეთის კონფლიქტში და სხვა მსგავს მოვლენებში. ამიტომ, ვფიქრობ, ახლა რისკის ზონაში ვართ, როდესაც რუსეთი შეეცდება ამ სამშვიდობო ხელშეკრულების პროცესის ჩაშლას. და ეს, სამწუხაროდ, ჩვენი გამოცდილებიდან გამომდინარე, რუსეთი უფრო წარმატებულია ყველა სახის პროვოკაციების განხორციელებაში, ვიდრე იმ პროცესებში, რომლებიც მოითხოვს ინვესტიციებს – ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და სხვა რესურსებს.
ამრიგად, ახლა ჩვენ ამ პროცესის მომსწრენი ვართ, რომელიც, ერთი მხრივ, იმედს ბადებს, რომ წინსვლა შესაძლებელია, მაგრამ, მეორე მხრივ, ეს რისკის პერიოდია, როდესაც რუსეთი შეეცდება ხელი შეუშალოს ვაშინგტონში მხარეების მიერ აღებული ვალდებულებების შესრულებას.
რა შეეხება საქართველოს, სად ვიქნებით ჩვენ?
— საქართველოში რომ ყოფილიყო ხელისუფლება, რომელიც პირველ რიგში ეროვნულ ინტერესებს დაეყრდნობოდა და საქართველოს ინტერესებს პასუხისმგებლობით მოეკიდებოდა, საქართველო ამ პროცესის – სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო პროცესის – ნაწილი იქნებოდა. მაგალითად, ვფიქრობ, რომ ეს შეხვედრა, რომელიც აშშ-ის ადმინისტრაციის მიერ იყო ორგანიზებული, შესაძლოა, თბილისში, აშშ-ის მონაწილეობით გამართულიყო. ნებისმიერ შემთხვევაში, საქართველოს ბევრად უფრო აქტიური როლი უნდა მოეცა მოგვარების პროცესში და, მეორე მხრივ, პოზიციონირებულიყო სამხრეთ კავკასიის მომავალ განლაგებაში.
დღევანდელ სიტუაციაში კი, ივანიშვილის რეჟიმის დროს, საქართველო იზოლირებულია როგორც სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო პროცესისგან, ისე სამშვიდობო შეთანხმების შედეგად გახსნილი პერსპექტივებისგან, რომელიც სამხრეთ კავკასიას უფრო სტაბილურ მომავალს უზრუნველყოფს. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს ხელისუფლება, უფრო სწორად, დე-ფაქტო რეჟიმი, იზოლირებულია და არც კი შეუწუხებია თავი, მაგალითად, გაეკეთებინა განცხადება, რომლითაც მიესალმებოდა სამშვიდობო შეთანხმების პერსპექტივას. პირიქით, ივანიშვილის მთავრობასთან დაკავშირებულმა მედიასაშუალებებმა პრაქტიკულად ამ შეთანხმაზე შეტევა დაიწყეს.
იმის გათვალისწინებით, რომ, ერთი მხრივ, საქართველოს ხელისუფლება თითქოს რუსეთს უახლოვდება, მეორე მხრივ კი რუსეთს აგრესიაში ადანაშაულებს. მესამე მხრივ, ხელისუფლება ემიჯნება ევროკავშირსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებს. რა ხდება? რა სურს „ქართულ ოცნებას“ სინამდვილეში?
— მე დიდი ხანია არ მომისმენია, რომ ივანიშვილის რეჟიმს რუსეთი აგრესიაში დაედაშნაშაულებინოს. პირიქით, 2008 წლის აგვისტოში რუსეთის შეჭრის წლისთავზე მათ პირდაპირ დაადანაშაულეს საქართველო ამ ომის დაწყებაში. ასე რომ, ჩემი აზრით, ყველაფერი სავსებით ლოგიკურად და გასაგებად იქცა, როდესაც ივანიშვილის ხელისუფლების ქმედებები და განცხადებები არა მხოლოდ პრორუსული პოზიციაა, არამედ პირდაპირ რუსულია. ყველაფერი უკვე ლოგიკურად ისე განვითარდა, რომ არანაირი განსაკუთრებული კითხვა აღარ დარჩეს იმაზე, თუ რა ორიენტაციის ერთგულია ივანიშვილი და მისი ხელისუფლება.
რა სარგებელი ექნება სომხეთს სამშვიდობო ხელშეკრულებიდან?
ეს ძალიან რთული დილემაა სომხეთისთვის. ერთის მხრივ, არსებობს მშვიდობის პერსპექტივა, მეორე მხრივ კი – იმედი, რომ მომავალში სომხეთს საკმარისი ძალა ექნება, რათა ყარაბაღის ტერიტორია სამხედრო გზით დაიბრუნოს. რამდენად რეალურია ეს, მათ თავად გადაწყვიტონ, ვინც ასე ფიქრობს. და რამდენად რეალურია, რომ ძალთა ბალანსის ცვლილების უკან რუსეთის ახალი პოზიცია დგას. შეგახსენებთ, რომ რუსეთი ოფიციალურად სომხეთის მოკავშირედ რჩებოდა 2020 წლის შემდეგაც, ბოლო დრომდე, და სომხეთის მიმართ მოკავშირის ვალდებულებები ჰქონდა.
და ეს ვალდებულებები არ შესრულდა. ამიტომ, ამ სიტუაციაში აზერბაიჯანთან სამშვიდობო ხელშეკრულება ჩემთვის ერთადერთი გამოსავალია. მაგრამ ამ ხელშეკრულებიდან, რა თქმა უნდა, ყველაფერი მის დეტალებზეა დამოკიდებული. სომხეთმა ამით რეალური სარგებელი უნდა მიიღოს. სომხეთმა ამ ხელშეკრულებიდან კონკრეტული სარგებელი უნდა მიიღოს როგორც პოლიტიკური, ისე ეკონომიკური თვალსაზრისით.
მე ამ პროცესის სტაბილურ გაგრძელებას სხვაგვარად ვერ ვხედავ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, რუსეთი შეეცდება, ასე ვთქვათ, შეარყიოს პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანის ხელისუფლება და ის პრორუსული ნაციონალისტებით ჩაანაცვლოს. მაგრამ შემიძლია დამაჯერებლად ვთქვა, რომ სომხეთის ახალი პრორუსული მთავრობა არანაირ განსაკუთრებულ სარგებელს არ მოიტანს, გარდა კონფლიქტის განახლებისა, რომელშიც სომხეთს დიდი შანსები არ ექნება. რადგან რუსეთმა უკვე აჩვენა, რომ არ შეუძლია სამხრეთ კავკასიაში სხვა გავლენებს წინააღმდეგობა გაუწიოს.
რა სარგებელი აქვს ამერიკის შეერთებულ შტატებს, რომელიც თითქმის 100 წლის განმავლობაში გააკონტროლებს ზანგეზურის დერეფანს?
— როგორც მე მესმის, ტრამპის ადმინისტრაცია ამ დერეფნის განვითარებიდან წმინდა ეკონომიკურ სარგებელზე ამყარებს იმედს, სადაც ამერიკულ კომპანიებს გარკვეული ექსკლუზიური უფლებები ექნებათ. მეორე მხრივ, ამ დერეფანს, ამერიკელების მონაწილეობის წყალობით, განვითარების ბევრად უფრო სტაბილური პერსპექტივა ექნება, რადგან უნდა გვესმოდეს, რომ რუსეთის გარდა, ეს იდეა ირანსაც აბსოლუტურად არ მოსწონს.
და იმისთვის, რომ ეს აზერბაიჯანისთვის სარგებლად არ განვიხილოთ, უნდა შევხედოთ იმ ფაქტს, რომ ეს პერსპექტივებს უხსნის სომხეთსაც – თურქეთთან ურთიერთობების მოგვარებისა და იმ სარგებლის თვალსაზრისით, რომელიც თურქეთთან ახალ ეკონომიკურ კავშირებს უკავშირდება. და ესეც გასათვალისწინებელია, როდესაც სომხეთის ინტერესებზე ვსაუბრობთ.
ეს ნიშნავს თუ არა, რომ სომხეთი გარკვეულწილად კარგავს თავისი ტერიტორიის კონტროლს გრძელვადიან პერსპექტივაში?
— არ ვიცი, რამდენად სამართლიანია იმის თქმა, რომ ამ დერეფნის განვითარების შედეგად სომხეთი კარგავს თავის ტერიტორიაზე კონტროლს. როგორც მე მესმის, სომხეთი ოფიციალურად ინარჩუნებს სუვერენიტეტს, სომხეთი არ თმობს თავის ტერიტორიას, სომხეთი იძლევა ინფრასტრუქტურის ფიზიკური, ეკონომიკური განვითარების უფლებას თავის ტერიტორიაზე. როგორც მე მესმის, სომხეთი ამ ტერიტორიას არავის კანონიერად არ გადასცემს, ამიტომაც ყველა საერთაშორისო რუკაზე ეს ტერიტორია სომხეთის ტერიტორიად რჩება.
