საქართველოში ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები, ისევე როგორც ისინი, ვინც ქვეყანა დატოვეს, ხშირად ციტირებენ დამოუკიდებელი საქართველოს პირველი პრეზიდენტის, ზვიად გამსახურდიას გამონათქვამს „საქართველო ქართველებისთვის“. თუმცა თუ რა ხდებოდა სინამდვილეში იმ პერიოდში – ქვეყანაში, რომელიც ცდილობდა დაკარგული დამოუკიდებლობისა და თავისუფლების დაბრუნებას. Jnews გთავაზობთ, გადავხედოთ იმ ეპოქას ახალქალაქში იმ წლებში გამომავალი გაზეთ „პაროსის“ (შუქურა) მასალების მეშვეობით.
სსრკ-ს დაშლის წელი, დამოუკიდებლობის მოპოვება… იმ დროს პროცესებს მრავალი შინაგანი წინააღმდეგობა ახლდა თან: აქტიურად განიხილებოდა სეპარატიზმის თემა, ბრალდებები ისმოდა ჯავახეთისა და სხვა „პრობლემური“ რეგიონების მიმართ. იმის გასაგებად, თუ რა იყო რეალობა იმედგაცრუებისა და კოლაფსის პირობებში, Jnews-მა გაზეთ „პაროსის“ 1991 წლის არქივში ჩაიხედა.
რა გვახსოვს შორეული 1991 წლის შესახებ? იმ დროის შესახებ, როდესაც საბჭოთა თაობის სამყარო დაიშალა. ქვეყანა, რომელიც თავს იმპერიად თვლიდა და სტაბილურობასა და პროგრესს გვპირდებოდა, დაიშალა. ამასთან ერთად, ილუზიებიც მტვრად იქცა: ნანგრევების ქვეშ დარჩა წარმოსახვითი კეთილდღეობა, მომავლის ნდობა და დანაზოგი, რომელიც კომუნისტური იდეის მორწმუნე ადამიანებმა ნათელი, თანასწორი მომავლისთვის დააგროვეს – მომავლისა, რომელიც არასდროს დადგა.
რა გვახსოვს შორეული 1991 წლის შესახებ? იმ დროის შესახებ, როდესაც საბჭოთა თაობის სამყარო დაიშალა. ქვეყანა, რომელიც თავს იმპერიად თვლიდა და სტაბილურობასა და პროგრესს გვპირდებოდა, ინგრევა. ამასთან ერთად, ილუზიებიც მტვრად იქცა: ნანგრევების ქვეშ დარჩა წარმოსახვითი კეთილდღეობა, მომავლის ნდობა და დანაზოგი, რომელიც კომუნისტური იდეის მორწმუნე ადამიანებმა ნათელი, თანასწორი მომავლისთვის დააგროვეს – მომავლისა, რომელიც არასდროს დადგა.
გრიგორ ვარდიკიანის ხსოვნა- გაზეთ „ფაროსის“ უკანასკნელი რედაქტორის 95 წლის იუბილ
ცხოვრება, რომელიც მთლიანად განათლებას მიეძღვნა (Video)
1991 წლის არქივის გაყვითლებულ გვერდებზე შეგიძლიათ წაიკითხოთ ახალქალაქის რეგიონის იმდროინდელი პრობლემების შესახებ, რომელთაგან ზოგიერთი დღესაც აქტუალურია, 34 წლის შემდეგ. გაზეთი საუბრობს ორმოებზე, ნაგავზე, ქუჩის ვაჭრობასა და კომერციულ მაღაზიებზე, სადაც ნივთები გაბერილ ფასებში იყიდება. ამ პრობლემებზე წერდა მისაკ თოროსიანი, რომელიც მაშინ ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი იყო სოფელ ხანდოდან.გაზეთი ასახავს არა მხოლოდ ამ პრობლემებს, არამედ კარტოფილისა და თაფლის რეალიზაციის სირთულეებს, განათლების, სოფლის მეურნეობის, მეცხოველეობისა და სხვა სფეროების საკითხებს… პოლიტიკურმა დათბობამ, როგორც ჩანს, შესაძლებელი გახადა კრიტიკის გამოხატვა ცენზურის გარეშე.
თუმცა, ისტორიული თვალსაზრისით, უფრო აღსანიშნავია ქვეყნის პოლიტიკური ამბები, რაც ასევე აისახა რეგიონულ გაზეთში, რომელიც გამოდიოდა სომხურ ენაზე, დახურული, იზოლირებული რეგიონის ერთ-ერთი ეთნიკური უმცირესობის ენაზე. „პაროსი“ საუბრობს კანონმდებლობაში ცვლილებებისა და მიღებული კანონების შესახებ. 1991 წლის გაზაფხულზე გაზეთში გამოჩნდა მასალები, რომლებიც დაკავშირებული იყო ისტორიულად საკამათო ფიგურასთან, ზვიად გამსახურდიასთან.
1991 წლის 5 მარტს გაზეთმა დაწერა მისი სატელევიზიო განცხადების შესახებ, რომელშიც მან საქართველოს დამოუკიდებლობაზე ისაუბრა:
„თავის გამოსვლაში მან კერძოდ აღნიშნა, რომ მომავალ რეფერენდუმზე რესპუბლიკის მოსახლეობამ უნდა გამოხატოს თავისი აზრი საქართველოს დამოუკიდებლობის დაბრუნებასთან დაკავშირებით. ჩვენ, გარკვეულწილად, უნდა განვსაზღვროთ ჩვენი პოზიცია- გვინდა თუ არა, რომ ჩვენი სამშობლო დამოუკიდებელი იყოს. და ეს უნდა გავაკეთოთ არა მხოლოდ ქართველმა მოსახლეობამ, არამედ ჩვენც – ჩვენი ქვეყნის არაქართველმა მოსახლეობამ…“ – ნათქვამია „პაროსის“ სტატიაში.
თუმცა, ის ფაქტი, რომ სიტუაცია მშვიდი და ცალსახა არ იყო, 5 აპრილის გაზეთში გამოქვეყნებული კიდევ ერთი სტატიაც მეტყველებს: „ვის სარგებლია ამით, ვინ აქეზებს?“. იგი გაზეთ „რეზონანსში“ გამოქვეყნებულ სტატიას ეხმაურება, სახელწოდებით „ახალქალაქში ახალი კონფლიქტი მწიფდება“, რომელშიც ჯავახეთის სომხეთთან შესაძლო ანექსიაზე იყო საუბარი. „პაროსის“ კოლეგა ჟურნალისტები პასუხობენ:
„ამის შესახებ მიტინგებსა და შეხვედრებზე საუბარი არ ყოფილა. იძულებულნი ვართ ვიფიქროთ, რომ ამას ერთი მიზანი აქვს – ჩვენი ხალხების რეალური კონფლიქტისკენ წაყვანა. და ეს მაშინ, როდესაც არჩევნებისა და რეფერენდუმის წინ, საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარემ ზვიად გამსახურდიამ ჯავახეთის სომხებს მიმართა და მისი განცხადების შემდეგ, ჩვენი რეგიონის მოსახლეობამ თითქმის ერთხმად მისცა ხმა რესპუბლიკის დამოუკიდებლობას“, – ნათქვამია სტატიაში.
ახალქალაქის მრავალი მაცხოვრებლისთვის საბჭოთა ეპოქა სიტყვა „ოკუპაციასთან“ არ ასოცირდება. რეგიონში, სადაც ეთნიკური სომხები ცხოვრობდნენ, მკითხველები ამ კონცეფციას მათთვის გასაგებ ენაზე გამოცემული გაზეთის ფურცლებიდან იცნობდნენ. საუბარია „საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტზე“ (1991 წლის 13 აპრილი):
„ქართული სახელმწიფოებრიობა, რომელიც საუკუნეებს ითვლის, ქართველმა ხალხმა მე-19 საუკუნეში დაკარგა. რუსეთის იმპერიის მიერ ძალადობრივად განადგურებული ქართული სახელმწიფოებრიობა ხალხმა არასდროს მიიღო. 1921 წლის თებერვალ-მარტში საბჭოთა რუსეთმა უხეშად დაარღვია 1918 წლის 7 მაისს საქართველოსა და რუსეთს შორის ხელმოწერილი სამშვიდობო ხელშეკრულება და შეიარაღებული აგრესიის გზით დაიპყრო მის მიერ აღიარებული ქართული სახელმწიფო, რითაც განახორციელა ოკუპაციის აქტი“, – წერს გაზეთი.
იმდროინდელი საქართველოს ლიდერი მკითხველს გაზეთის ფურცლებიდან ესაუბრება. ის ქვეყნის სომხური მოსახლეობის წარმომადგენლებს შეხვდა: „მე თბილი სომხურ-ქართული ტრადიციების მქონე ოჯახში დავიბადე“, – ციტირებს გაზეთი გამსახურდიას სიტყვებს.
საუბარში ის არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ სომხეთის დამოუკიდებლობაზეც საუბრობს:
„ეს შეხვედრა, ჩვენი დიალოგი დროული და ძალიან მნიშვნელოვანია. როგორც ისტორიის გველისებურ ტალღებში, ახლაც საქართველო და სომხეთი მსგავს პირობებში არიან. იმპერიულ ძალებს არა მხოლოდ ჩვენი ხალხების საუკუნოვანი ოცნების, ეროვნული სახელმწიფოებრიობის აღდგენის, ასრულება აფერხებენ, არამედ ჩვენი საუკუნოვანი მეგობრობის განადგურებაც სურთ“, – ციტირებს მას პაროსი.
გაზეთი მკითხველს არა მხოლოდ საბედისწერო 1991 წელს წარმოუდგენს, არამედ შორეულ 1918 წელს, 26 მაისს, 16:50 საათზე, საქართველოს პარლამენტის ყრილობაზე აბრუნებს, სადაც თავმჯდომარე ნოე ჟორდანია სიტყვით გამოვიდა. სტატიაში „დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი და ეთნოსთაშორისი ურთიერთობები“ განყოფილებაში „გავეცნოთ საარქივო მასალებს“ მისი სიტყვებია ციტირებული:
„ამავდროულად, – თქვა ნ. ჟორდანიამ, – ის იბრძოდა არა მხოლოდ ქართველების ინტერესების დასაცავად, არამედ სხვა ხალხების ინტერესებისთვისაც სახელმწიფოს შიგნით. უფრო მეტიც, მის საზღვრებს გარეთაც. ეს ისტორიული მაგალითი გაკვეთილად დარჩა ქართველებისთვის და წარმოადგენს იმის გარანტიას, რომ ქართველმა ხალხმა შეინარჩუნა თავისი მთავარი თვისება – გაითვალისწინოს სხვა ხალხების ინტერესები. სწორედ ამიტომ, არც ერთ ხალხს ჩვენს საზღვრებში და არც მის ფარგლებს გარეთ არ შეგვიძლია ჩვენზე განაწყენება.
ჩვენ გვსურს მეგობრული ურთიერთობა გვქონდეს ჩვენს მახლობლად და ჩვენთან მცხოვრებ ხალხებთან. განსაკუთრებით თანავუგრძნობთ იმ ხალხის დიდ ტრაგედიას, რომელთა ნაწილი მათ ტერიტორიაზე ცხოვრობს, ნაწილი კი – მის გარეთ. ესენი არიან სომხები. დღეს ქართველები ამ გზავნილს იხსენებენ და სომეხი ხალხი მფარველობას იპოვის ქართველების სახით. ჩვენს ქვეყანაში სხვადასხვა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები ცხოვრობენ. ჩვენ ვაცხადებთ, რომ ეთნიკურ უმცირესობებს მიენიჭებათ ყველა ის უფლება, რაც მოსახლეობის უმრავლესობას – ქართველებს – აქვთ“, – ციტირებს გაზეთი „პაროსი“ ნოე ჟორდანიას.
გაზეთი ბევრს წერს რეფერენდუმზე, არჩევნებზე, დამოუკიდებლობაზე, თუმცა გვერდები შეუფერხებლად გადადის ეთნიკურ ნიშნით კონფლიქტებზე. ერთ-ერთ ნომერში გამოქვეყნებულია თავისუფალი და დამოუკიდებელი საქართველოს პრეზიდენტის, გამსახურდიას განცხადება სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტის შესახებ:
„დღეს საქართველოში, როგორც ადრე, არასტაბილური სიტუაციაა. იზრდება დანაშაული. შიდა ქართლში სისხლი იღვრება. ეცემა პროდუქტიულობა. მოსახლეობის 90%-ზე მეტმა მტკიცედ გადაწყვიტა ებრძოლოს ქვეყნის დამოუკიდებლობისთვის. გასაგებია, რომ არასტაბილურობა შიდა პროცესების შედეგი არ არის. ეს არის ე.წ. ცენტრის მცდელობების შედეგი. ასეთ პირობებში მხოლოდ ჩვენმა სულიერმა და ფიზიკურმა დაქსაქსულობამ შეიძლება მისცეს ცენტრს საშუალება, განახორციელოს თავისი სტრატეგიული გეგმები საქართველოში.
სხვა ეროვნების წარმომადგენლებმა კარგად გაიგეს, რომ დემოკრატიული, თავისუფალი ქვეყანა მათი კულტურული და სოციალური სტაბილურობის გარანტიაა, საბჭოთა რესპუბლიკისგან განსხვავებით, რომელიც მხოლოდ უზარმაზარი იმპერიის გეოგრაფიული რეგიონი იყო.
სამწუხაროდ, ისეთი ღირებულებები, როგორიცაა ენა, კულტურა, ხალხის კეთილდღეობა, ნაკლებად აღელვებთ ცხინვალსა და ჯავაში დამკვიდრებულ რადიკალ ოსებს. ზოგიერთი პირის პოლიტიკური ამბიციები სისხლისღვრის მიზეზი გახდა, რაც აღელვებს ყველას, ვისთვისაც თანასწორობა და კეთილმეზობლობა ცარიელი სიტყვები არ არის“, — ნათქვამია განცხადებაში.
ამ ადგილას არქივის მორყეული, მტვრიანი ფურცლები წყდება. თუმცა, საქართველო დღემდე ატარებს იმ წლის ტვირთს, როდესაც მოიპოვა თავისუფლება და დამოუკიდებლობა, მაგრამ დაკარგა აფხაზეთი, მოგვიანებით კი – სამხრეთ ოსეთი. მას შემდეგ, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა პერიოდულად აქტუალური ხდება, ისევე როგორც დღეს.
