ბოლო წლებში ევროკავშირსა და სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს, განსაკუთრებით კი სომხეთსა და საქართველოს შორის ურთიერთობებში საპირისპირო ტენდენციები შეინიშნება. ერთი მხრივ, სომხეთ-ევროკავშირის კავშირები განუწყვეტლივ ძლიერდება და ახალ სფეროებს მოიცავს, მეორე მხრივ კი, საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ურთიერთობები თანდათან ცივდება. ეს პოლიტიკური და სტრატეგიული გადალაგებები დიდ გავლენას ახდენს რეგიონულ პრიორიტეტებზე.
თუ ბოლო დრომდე საქართველო რეგიონში ევროკავშირის საიმედო პარტნიორად ითვლებოდა, ახლა ეს როლი კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. ამ ფონზე, სომხეთი უფრო პროაქტიული და დაინტერესებული მხარე ხდება, რომელიც მზადაა თანამშრომლობის გაფართოებისთვის.
სომხეთ-ევროკავშირის ურთიერთობების თვისობრივი ზრდა
ბენიამინ პოღოსიანი, APRI სომხეთის ანალიტიკური ცენტრის უფროსი ექსპერტი, აღნიშნავს:
„ბოლო წლებში სომხეთ-ევროკავშირის ურთიერთობები ინტენსიურად ვითარდება. მინდა აღვნიშნო ევროპის სადამკვირვებლო მისიის განლაგება, რომელიც 2022 წლის ოქტომბერში ორი თვით ჩამოვიდა, შემდეგ 2023 წლის თებერვლიდან ორი წლით და ახლა კიდევ ორი წლით გაგრძელდა. მხარდაჭერის სახით, ჩვენ ასევე მივიღეთ 10 მილიონი ევრო თავდაცვის საჭიროებისთვის და ცოტა ხნის წინ შეთანხმება მიღწეული იქნა თავდაცვისა და უსაფრთხოების საკითხებზე კონსულტაციებზე, ანუ ამიერიდან სომხეთი და ევროკავშირი ასევე გამართავენ კონსულტაციებს თავდაცვისა და უსაფრთხოების საკითხებზე. არ დაგვავიწყდეს ვიზების ლიბერალიზაციის პროცესის დაწყება. სომხეთი საკმაოდ დიდი ხანია მოლაპარაკებებს აწარმოებს პროცესის დაწყებაზე და ის გასული წლის სექტემბერში დაიწყო.ცხადია, რომ ეს არის პროცესი, რომელიც წლებს გასტანს, მკაფიო ვადები არ არსებობს, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს ყველაფერი დადებითი მოვლენაა. გარდა ამისა, როგორც ვიცით, ევროკავშირი აქტიურად იყო ჩართული არცახის კონფლიქტის მოგვარებაში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ევროკავშირს, როგორც შუამავალს, დომინანტური როლი ჰქონდა მოლაპარაკებების პროცესებში და ეს ასევე მნიშვნელობას ანიჭებს ევროკავშირ-სომხეთის ურთიერთობებს. ეს ყველაფერი ნამდვილად დადებითი მოვლენაა.
ჩვენს კითხვაზე, შეგვიძლია თუ არა ვთქვათ, რომ ევროკავშირს შეუძლია რუსეთის პოზიციის ჩანაცვლება ან დაბალანსება რეგიონში, ექსპერტმა უპასუხა:
„რა თქმა უნდა, არა, ევროკავშირს ამის განსაკუთრებული სურვილი არ აქვს და ბოლო წლებში ევროკავშირის პოზიცია კავკასიის რეგიონში გარკვეულწილად შემცირდა. აზერბაიჯანის შემთხვევაში, სახელმწიფოს პოზიცია ნათელია: ნუ ჩაერევით ჩემი ქვეყნის შიდა საქმეებში, იყიდეთ ჩემგან გაზი და ნავთობი. ევროკავშირმა მიიღო თამაშის ეს წესები და ჩვენ ვხედავთ, რომ აზერბაიჯანში მრავალი შესაძლო დარღვევის მიუხედავად, რომლებიც დაკავშირებულია, მაგალითად, ადამიანის უფლებებთან, სიტყვის თავისუფლებასთან ან პოლიტიკურ თავისუფლებასთან, ევროკავშირი არ დგამს რაიმე კონკრეტულ ნაბიჯს აზერბაიჯანის წინააღმდეგ. საქართველოსთან ურთიერთობები გაუარესდა. თუ ბოლო 20 წლის განმავლობაში საქართველოში ყველა ევროპულ ინტეგრაციაზე საუბრობდა, ამ მომენტში ვხედავთ, რომ ურთიერთობები გაყინულია და ორივე ქვეყნის შემთხვევაში ევროკავშირის პოზიციის შესუსტებაა.სომხეთში გარკვეული აქტივობაა, მაგრამ არასაკმარისი აზერბაიჯანსა და საქართველოში კლების დასაბალანსებლად, გარდა ამისა, ევროკავშირი ამჟამად უფრო სერიოზული და კომპლექსური პრობლემების წინაშე დგას. არსებობს მრავალი ეკონომიკური, მიგრაციული და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული პრობლემა და ის სულ უფრო სერიოზული პრობლემების წინაშე დგას, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს ევროკავშირის შესაძლებლობას, განახორციელოს ნებისმიერი აქტიური ქმედება ევროკავშირის ფარგლებს გარეთ. ამიტომ, ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ევროკავშირი ვერ შეცვლის რუსეთს სამხრეთ კავკასიაში.“
ევროკავშირსა და საქართველოს შორის არსებული დაძაბულობის გათვალისწინებით, შეგვიძლია თუ არა ვთქვათ, რომ სომხეთი გახდება სახელმწიფო, რომლის მეშვეობითაც ევროკავშირი რეგიონში თავისი ყოფნის შენარჩუნებას შეეცდება? შეუძლია თუ არა სომხეთს ამ პერსპექტივიდან საქართველოს ჩანაცვლება? ექსპერტმა შემდეგი კომენტარი გააკეთა:
„ქრონოლოგიური თვალსაზრისით, სურათი განსხვავებულია. სომხეთსა და ევროკავშირს შორის ურთიერთობები ინტენსიურად განვითარდა 2022 წლის შემოდგომაზე და 2024 წლამდე საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ურთიერთობები ნორმალური იყო. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ამ მხრივ ქრონოლოგია ისეთი არ არის, რომ საქართველოსთან ურთიერთობები დაიძაბოს და სომხეთთან ურთიერთობები გაუმჯობესდეს. როდესაც სომხეთთან ურთიერთობების განვითარება დაიწყო, საქართველოსთან პრობლემები ჯერ არ არსებობდა.“რაც შეეხება ჩანაცვლებას, ევროკავშირის თვალსაზრისით, ბუნებრივია, ასეთი რამ ვერ მოხდება, რადგან ნებისმიერ შემთხვევაში მას უკვე აქვს ასოცირების შეთანხმება საქართველოსთან, ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება, უვიზო რეჟიმი, ანუ, იურიდიული თვალსაზრისით, საქართველო კვლავაც გაცილებით წინ უსწრებს სომხეთს, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოსთან ურთიერთობები რიგი მიმართულებით გაყინულია. ნებისმიერ შემთხვევაში, სომხეთს დაახლოებით 10 წელი დასჭირდება იმ ეტაპამდე მისასვლელად, სადაც საქართველო ახლაა. გარდა ამისა, სომხეთში ასოცირების შეთანხმებაზე არანაირი განხილვა არ მიმდინარეობს, რადგან ეს ნიშნავს ევრაზიული ეკონომიკური კავშირის დატოვებას, რაც ეკონომიკურ კოლაფსს და რუსეთისთვის ომის ფაქტობრივ გამოცხადებას ნიშნავს, რასაც სომხეთი ვერ ახერხებს.
ამავდროულად, საქართველო, რომელიც ექსპერტების აზრით, მრავალი წლის განმავლობაში რეგიონის „ევროპელ პიონერად“ იყო წარმოდგენილი, პოზიციების დაკარგვას იწყებს.
ამას შემდეგნაირად წარმოგვიდგენს ქართველი ანალიტიკოსი და საგარეო პოლიტიკისა და უსაფრთხოების საკითხების მკვლევარი გიორგი ბილანიშვილი:
„ასოციაციის ფარგლებში რა შეხვედრებიც არ უნდა ჩატარებულიყო, ისინი ამ ეტაპზეც შეჩერებულია. პოლიტიკური სიტუაცია იგივეა, ყოველდღიურად გვაკრიტიკებენ, ეს ძალიან რთული სიტუაციაა და ამ ეტაპზე ამ სიტუაციის გაუმჯობესების პერსპექტივა არ ჩანს და მით უმეტეს, საქართველოს მთავრობა, „ქართულ ოცნება“, არ არის დაინტერესებული შესაძლო გაუმჯობესებით. პირიქით, ის დაინტერესებულია ურთიერთობების გაუარესებით და სრული გაწყვეტით.“
ბოლო დროს სომხეთსა და ევროკავშირს შორის ურთიერთობებში კარგი დინამიკა შეინიშნება. კითხვაზე, შეიძლება თუ არა ამ პერსპექტივიდან ევროკავშირის მიერ რეგიონული პრიორიტეტების თანდათანობით გადახედვაზე საუბარი, ბილანიშვილმა უპასუხა:
„ორივე ქვეყანას, საქართველოსაც და სომხეთსაც, სურვილი რომ ჰქონდეს, ცხადია, რომ მაშინ მეტი განვითარება გვექნებოდა, მაგრამ ამ ეტაპზე სომხეთს მხოლოდ ევროკავშირთან კარგი ურთიერთობების ქონა სურს, საქართველო ასეთ სურვილს არ გამოხატავს, პირიქით, მას წინააღმდეგობრივი დამოკიდებულება აქვს. ეს ბუნებრივია, ევროკავშირს ამ შემთხვევაში არაფრის გაკეთება არ შეუძლია და ბუნებრივია, ვისაც მასთან კარგი ურთიერთობების დამყარება სურს, ის ამ შესაძლებლობას აძლევს და ვისაც არ სურს, ვერ აიძულებს.“
არსებობს მოსაზრება, რომ ევროკავშირი ახლა სამხრეთ კავკასიაში ალტერნატიული დასაყრდენის შექმნას ცდილობს. კითხვაზე, დაკარგა თუ არა საქართველომ თავისი „ცენტრალური“ როლი და შეუძლია თუ არა მას სომხეთი ჩაანაცვლოს, იგი მიიჩნევს, რომ საქმე მის ჩანაცვლებას კი არა, სურვილის გამოხატვას ეხება.
„საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანების შემოთავაზებული ფანჯარა, უკრაინასთან და მოლდოვასთან ერთად, საქართველოს მთავრობამ სრულად დახურა და პროცესი შეაჩერა. „ქართული ოცნება“ აცხადებს, რომ საქართველო 2030 წელს ევროკავშირის წევრი სახელმწიფო გახდება და ამასთან ერთად არანაირი დიალოგი არ მიმდინარეობს, რაც იმას ნიშნავს, რომ კეთდება შეუთავსებელი განცხადებები და ცხადია, რომ წევრობის შესახებ განცხადებები ტყუილია.“ამ ეტაპზე, გაწევრიანების პროცესის გარდა, ურთიერთობები გაყინულია რიგ სფეროებში, იქნება ეს პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სხვა. ამ ყველაფრის მიუხედავად, ჩვენ ვხედავთ სომხეთსა და ევროკავშირს შორის ურთიერთობების მნიშვნელოვან ინტენსიფიკაციას, მაგრამ მე ამას არ მივიჩნევ ჩანაცვლებად, არამედ პოლიტიკურ პროცესად, როდესაც ქვეყანა გამოთქვამს ევროკავშირთან ურთიერთობების გაძლიერების სურვილს და ამავდროულად, ევროკავშირისთვის სარგებელი ის არის, რომ გაიზრდება სტაბილური, დემოკრატიული და განვითარებული ქვეყნების რაოდენობა.
ევროკავშირის ამჟამინდელი პოლიტიკიდან ირკვევა, რომ ინიციატივის აღების მსურველი სახელმწიფოები უფრო მეტ მხარდაჭერასა და ჩართულობას იღებენ. სომხეთი, ამ დინამიური ცვლილებებით სარგებლობის მიზნით, ცდილობს გააძლიეროს კავშირები ბრიუსელთან, რაც მოიცავს არა მხოლოდ სამოქალაქო, არამედ უსაფრთხოების სფეროსაც. ამასობაში, საქართველო, რომელიც ინსტიტუციური თვალსაზრისით უფრო პროგრესულია, შესაძლოა დაკარგოს ევროკავშირის ნდობა, თუ მისი პოლიტიკური ქცევა წინააღმდეგობების გზას გააგრძელებს. ევროკავშირი, მიუხედავად იმისა, რომ ვერ ახერხებს რეგიონში დომინანტური ძალის ჩამოყალიბებას, კვლავ მნიშვნელოვან მოთამაშედ რჩება და ინიციატივა, როგორც სომხეთის გამოცდილება აჩვენებს, ურთიერთობების გაღრმავების გზაზე გადამწყვეტი ფაქტორია.
