საქართველოს პარლამენტმა მიიღო უცხოური აგენტების რეგისტრაციის აქტი (FARA), რომელიც აკონტროლებს არა მხოლოდ მედიასა და არასამთავრობო ორგანიზაციებზე, არამედ ფიზიკურ პირებზეც. ახალი კანონი მოითხოვს რეგისტრაციას უცხოური გავლენის აგენტების რეესტრში, ხოლო რეგისტრაციაზე უარი ექვემდებარება სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას.
1 აპრილს პალატამ მესამე და ბოლო მოსმენით ერთხმად დაამტკიცა კანონები და ცვლილებები, რომლებიც ზღუდავს სამოქალაქო საზოგადოებას, მათ შორის უცხოელი აგენტების რეგისტრაციის აქტს (FARA). თუმცა, რატომ შეცვალა საქართველოს ხელისუფლებამ გასულ წელს მიღებული „უცხოური აგენტების კანონი“ სხვა, უფრო მკაცრი კანონით?
ბევრი ექსპერტი მიზეზს იმაში ხედავს, რომ ხელისუფლებამ ვერ შეძლო არასამთავრობო ორგანიზაციების დარეგისტრირება უცხოური აგენტების რეესტრში. მაშინ ყველა საქართველოში მიღებულ კანონს ადარებდა მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან აშშ-ში არსებულ კანონს და აღნიშნავდა, რომ ქართული კანონი რუსულ ანალოგს ჰგავდა და ბევრად მკაცრი იყო, ვიდრე ამერიკული.ახლა კი, მას შემდეგ რაც ხელისუფლებამ პარლამენტში შეიტანა თარგმნილი ამერიკული კანონი FARA, ექსპერტებმა განაცხადეს, რომ ის წინასთან შედარებით კიდევ უფრო მძიმეა, რადგან უცხოელი აგენტების რეესტრში რეგისტრაციაზე უარის თქმის შემთხვევაში გათვალისწინებულია პატიმრობა. ამას გარდა, FARA შეეხება არა მხოლოდ იურიდიულ, არამედ ფიზიკურ პირებსაც. მაშ, რატომ აღმოჩნდა „ამერიკული კანონი“ უარესი „რუსულზე“?
მედიის დაცვის ქართული კოალიციის ხელმძღვანელი მამუკა ანდღულაძე 4 აპრილს მიღებულ კანონს საქართველოს სახელმწიფოს, მის დამოუკიდებლობას, სამოქალაქო საზოგადოებასა და იმ ორგანიზაციებს წინააღმდეგ მიმართულ შეთქმულებად მიიჩნევს, რომლებიც ქვეყნის განვითარებასა და გაძლიერებაზე მუშაობენ და წარმოადგენენ საქართველოს დემოკრატიული განვითარების რეალურ გარანტიას.
„გასულ წელს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედიის უმეტესობამ უარი თქვა დამამცირებელ რეესტრში რეგისტრაციაზე, რადგან ეს იყო არაკონსტიტუციური კანონი და არ შეესაბამებოდა არცერთ საერთაშორისო სტანდარტს. ჩვენი რეგისტრაციაზე უარმა გადამწყვეტი როლი ითამაშა იმაში, რომ კანონის განხორციელება ჩაიშალა. ჩვენ ყოველდღიურად ვხედავთ, რა ხდება რეალურად ჩვენს ქვეყანაში — ხალხი უკვე 3 თვეზე მეტია აპროტესტებს, მიუხედავად ძალადობისა და კანონმდებლობის ცვლილებებისა.ხალხი აპროტესტებს, რადგან შეუძლებელია, რეპრესიებს მივეჩვიოთ. რომ ეს იყოს ამერიკული კანონი, და არა ივანიშვილის FARA, ის ვერ მოახდენდა იმ ორგანიზაციების რეგულირებას, რომლებიც საქართველოში მუშაობენ — მათ შორის მედიასაც. აშშ-ში FARA გამოიყენება დემოკრატიის დასაცავად, ჯაშუშობის წინააღმდეგ, ხოლო ის, რასაც აქ ვხედავთ, პირიქით — ეს არის კანონი დემოკრატიის, დამოუკიდებელი მედიისა და დამოუკიდებელი არასამთავრობო ორგანიზაციების წინააღმდეგ,“ – ამბობს მამუკა ანდღულაძე.
რით განსხვავდება FARA გასულ წელს მიღებული, ე.წ. „უცხოელი აგენტების შესახებ“ კანონისგან?
სუბიექტები, რომლებსაც კანონი ეხება
ე.წ კანონი უცხოური აგენტების შესახებ ძირითადად ეხება არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირებსა და მედია ორგანიზაციებს. ახალ კანონპროექტში (FARA-ს ქართული ვერსია) სუბიექტებად ჩაითვლებიან არა მხოლოდ იურიდიული პირები, არამედ ფიზიკური პირები, ამხანაგობები, ასოციაციები, კორპორაციები, ორგანიზაციები და სხვა გაერთიანებები. ეს ნიშნავს, რომ ახალი კანონი მოიცავს იმ ურთიერთობებსაც, რომლებსაც ადრე არ არეგულირებდა ე.წ. უცხოური აგენტების შესახებ კანონი (მაგალითად, ინდივიდუალური შრომითი ხელშეკრულებები, საინიციატივო ჯგუფები, დისტანციური მუშაობა და ა.შ.).
რა არის სუბიექტის უცხო აგენტად აღიარების საფუძველი
ე.წ უცხოური აგენტების შესახებ კანონი ვრცელდება იმ არასამეწარმეო იურიდიულ პირებზე, ტელეკომპანიებსა და მედიაზე (ბეჭდური და ონლაინ), რომლებიც იღებენ თავიანთი შემოსავლის არანაკლებ 20%-ს უცხოურ წყაროდან.
FARA-ს ქართული ვერსია ვრცელდება:
– ნებისმიერი პირი, რომელიც მოქმედებს როგორც აგენტი, წარმომადგენელი ან უცხო პრინციპალის მსახური; ასევე პირი, რომლის საქმიანობა კონტროლდება, ფინანსდება ან სუბსიდირებულია უცხო პრინციპალის მიერ;
– მონაწილეობს პოლიტიკურ საქმიანობაში უცხო პრინციპალის ინტერესებისათვის;
– მოქმედებს უცხო პრინციპალის ინტერესებში როგორც PR კონსულტანტი, ინფორმაციის სამსახურის თანამშრომელი ან პოლიტიკური მრჩეველი.
სასჯელის ზომა.
თუ ეგრეთ წოდებული „უცხოელი აგენტების კანონი“ ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ ჯარიმას 25000 ლარამდე სასჯელის სახით, მაშინ FARA პასუხისმგებლობის ფორმას ითვალისწინებს სისხლის სამართლის მექანიზმებს. რეგისტრაციაზე უარის თქმის შემთხვევაში ორგანიზაციის ხელმძღვანელებს (დირექტორებს და გამგეობის წევრებს) დაეკისრებათ ინდივიდუალური სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა თავისუფლების აღკვეთის სახით 5 წლამდე.
გამოყენების სფერო
1938 წლიდან, როდესაც აშშ-ში მიღებულ იქნა კანონი ფაშისტური პროპაგანდის წინააღმდეგ ბრძოლის, დემოკრატიისა და სამოქალაქო თავისუფლებების ტოტალიტარული სახელმწიფოებისგან და მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, კომუნისტური ძალებისგან, ის მხოლოდ 12 შემთხვევაში იქნა გამოყენებული, აქედან 3 ეხებოდა სსრკ-ს და 5 კუბას.
დაინტერესებულია, რომ აშშ-ში კანონი FARA მკვეთრად შეზღუდული იყო იუსტიციის სამინისტროს განმარტებებითა და ათწლეულების განმავლობაში შექმნილი სასამართლო პრეცედენტებით. შედეგად, ეს კანონი არ ეხება დამოუკიდებელ მედიას და არასამთავრობო ორგანიზაციებს. ხოლო, განსხვავებით ამისგან, ქართული ვერსია FARA არ შეიცავს მსგავს შეზღუდვებს, რაც ხდის მას უფრო რეპრესიულს თავისი არსით.
2025 წლის ივნისამდე ყველა არასამთავრობო ორგანიზაციას, ონლაინ მედიასა და კერძო პირებს, რომელზეც ეს კანონი გავრცელდება, მოუწევთ აირჩიონ: დარეგისტრირდნენ რეესტრში როგორც უცხო პრინციპალის აგენტები, ან მიიღონ სისხლის სამართლის სასჯელი.
