ბოლო წლებში საქართველოში მედია გარემო უარესდება. ეს ყველაფერი დაიწყო პოლიტიკური პოლარიზებით და გაგრძელდა მედიის „უცხო ძალის აგენტებად“ გადაქცევით. მდგომარეობა კიდევ უფრო გამწვავდა დონორთა სახსრების ნაკლებობამ. Jnews-ის ამ სტატიაში წაიკითხეთ თავისუფალი პრესის მომავლის შესახებ იმ დროს, როდესაც მედიასაშუალებებს ფინანსური სირთულეები, პოლიტიკური ზეწოლა და გარე დაფინანსების შეზღუდვა ექმნებათ.
მედიასაშუალებების დიდი უმრავლესობა საქართველოში, ალბათ არ იარსებებს ან შეძლებდა არსებობას გარე დაფინანსების გარეშე. საქართველოს ხელისუფლების მიერ შემოღებული ახალი კანონები კიდევ უფრო ართულებს მედიასაშუალებების ისედაც რთულ მუშაობას, ხოლო დაფინანსების ნაკლებობა, შეზღუდულ სარეკლამო ბაზართან ერთად, საფრთხეში აყენებს მედიის უმეტესობის გადარჩენას.
მაგალითად, ტელეკომპანია „ბორჯომმა“ ფუნქციონირება 27 წლიანი ფუნქციონირების შემდეგ 2025 წლის 1 იანვარს შეწყვიტა ფუნქციონირება. მაუწყებლობა და ონლაინ პლატფორმა შეჩერებულია. ამის მიზეზი 2024 წელს საქართველოში უცხოური დაფინანსების გამჭვირვალობის შესახებ კანონის მიღებით გამოწვეული კრიზისი გახდა. კომპანიას ჯერ არ უთქვამს დეტალები კრიზისის ან დაფინანსების შესახებ. ახალი კანონის „საგარეო დაფინანსების გამჭვირვალობის შესახებ“ მიღების შემდეგ, ტელეკომპანია „უცხო ძალების ინტერესების მატარებელი ორგანიზაციების“ რეესტრში შევიდა.
კიდევ ერთმა ოპოზიციურმა ტელეკომპანია „მთავარმა არხმა“ მაუწყებლობა 15 თებერვალს შეწყვიტა, ის მის ერთ-ერთ თანადამფუძნებელს- ზაზა ოქუაშვილს არხის დახურვის მცდელობაში დაადანაშაულა.არხი აცხადებს, რომ ოქუაშვილმა ფინანსური კრიზისი შექმნა, რათა მაუწყებლობა შეწყვიტოს და ქვეყნის მთავარი კრიტიკული პლატფორმა დახუროს.არხის ცნობით, ოქუაშვილის ქმედებები რუსეთის რეჟიმის დასახმარებლად არის მიმართული და ისინი ახლა ეძებენ გზებს, რათა აღადგინონ თავიანთი საქმიანობა.თავის მხრივ, ოქუაშვილი არხის მენეჯმენტს, მათ შორის გიორგი გაბუნიასა და ნიკა გვარამიას ფინანსურ თაღლითობაში ადანაშაულებს, რამაც გაკოტრება გამოიწვია. „მთავარი არხი“ ამჟამად მაუწყებლობს მხოლოდ განმეორებით, სერიებსა და ფილმებს, – აგრძელებს სრული მაუწყებლობის განახლების გზების ძიებას.
თუმცა, ამ ტელეარხების გათიშვა მხოლოდ პირველი ნაბიჯია და დიდი ალბათობით არც უკანასკნელი. ახალი ამბების ორგანიზაციების უმეტესობა აღარ ელის აშშ-ს დაფინანსების განახლებას.
მედიაექსპერტ ზვიად ქორიძის აზრით, დაფინანსების შეჩერება ერთადერთი პრობლემა არ არის, რაც ქართულ მედიასაშუალებები აწყდებათ.
„საქართველოში ასევე არის უამრავი ევროპული და პან-ევროპული ფონდი, რომლებიც ასევე აფინანსებენ მედიას. მათ არ დაუხურავთ პროგრამები, მაგრამ მთავრობა უკვე მუშაობს საგანგებო რეჟიმში და სურს მიიღოს კანონი, რომელიც საერთოდ აკრძალავს უცხოურ დაფინანსებას.ყოველ შემთხვევაში, მათ წინასწარ განაცხადეს ამ კანონპროექტის შესახებ, რომლის მიღებასაც აპირებენ. ეს ნიშნავს, რომ ისინი ყველაფერს გააკეთებენ იმისთვის, რომ საერთაშორისო ორგანიზაციები და ფონდები არ დაეხმარონ ქართულ მედიას.ესე იგი, აქ გამოვყოფთ სამი სხვადასხვა ტიპის პრობლემას. პირველი, როდესაც მფლობელებს, განსაკუთრებით დიდ არხებს, აქვთ პრობლემები შიდა მენეჯმენტთან დაკავშირებით. მეორე პრობლემა ის არის, რომ USAID-მა დახურა და შეაჩერა თავისი სტრუქტურები და უშუალო დაქვემდებარებული ორგანიზაციები და ის ორგანიზაციებიც კი, რომლებმაც USAID-ისგან ფული მიიღეს და შემდეგ მედიაში დახარჯეს.და მესამე ის არის, რომ ხელისუფლებას სურს მიიღოს კანონი, რომელიც ყველა უცხოურ ორგანიზაციას არ მისცემს უფლებას დააფინანსოს ადგილობრივი მედია საშუალებების მუშაობა“, – ამბობს ის.
ბევრი მედია ფინანსდება ადგილობრივი ბიუჯეტიდან, რაც მათ ხელისუფლებაზე დამოკიდებულს ხდის. დარჩენილი დამოუკიდებელი მედია საშუალებები გარე დაფინანსების წყალობით გადარჩნენ, მაგრამ შეძლებენ თუ არა ისინი დამოუკიდებლად განაგრძონ მუშაობა, თუ რთული პოლიტიკური და ეკონომიკური მდგომარეობა შენარჩუნდება?
„„ძირითადად, ეს უკვე მთელი რიგი პრობლემებია. ნაციონალური მედია, რეგიონული მედია, ტელევიზია და ონლაინ მედია ყველა დარტყმის ქვეშაა, ანუ აქ არ არის განსხვავებები, არც გეოგრაფიაში და არც მუშაობის სტრუქტურაში. იმიტომ რომ ყველა მედიასაშუალება იქნება ზეწოლის ქვეშ.იმიტომ, რომ სარეკლამო ბაზარი საქართველოში ჯერ კიდევ ძალიან ვიწროა. ჩვენ ვხედავთ, რომ რეკლამის განმთავსებლებს არ სურთ დააფინანსონ სხვადასხვა მედია საშუალებები ან განახორციელონ სარეკლამო ინვესტიციები სხვადასხვა მედია ორგანიზაციებში და არა იმიტომ, რომ მათ ეს არ სურთ.ამბობენ, რომ ამ ორგანიზაციას აუდიტორია არ ჰყავს და რეკლამაში ინვესტიცია არ ღირს. არა, მათ არ აქვთ საშუალება განათავსონ რეკლამა სხვადასხვა ტიპის მედიაში, რადგან თავად ბიზნესი ხელისუფლების კონტროლის ქვეშაა. ვერ იღებენ გადაწყვეტილებას. „ამიტომ, როცა ქვეყანაში არათავისუფალი ბიზნესგარემოა, ეს გავლენას ახდენს როგორც ბიზნესზე, ასევე მედიის სტაბილურობაზე საქართველოში“, – განმარტავს ზვიად ქორიძე.
ექსპერტი სკეპტიციზმს გამოხატავს ხელისუფლების გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, შეიქმნას ფონდი არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედიის მხარდასაჭერად, ქვეყანაში დემოკრატიის დონის გათვალისწინებით.
„ხელისუფლების მიერ გამოყოფილი თანხა მედიისთვის რა სარგებელს მოუტანს? ეს პირდაპირ ნიშნავს, რომ ძალაუფლება მედიაზე გადადის. „ფულს მოგცემ სახელმწიფო უწყებიდან, მხოლოდ იმიტომ, რომ უკვე ჩემი ხარ“.ისინი ქმნიან საკუთარ სამთავრობო მედიასაშუალებებს. ხელი შეუწყოს მათ განვითარებას, ეს არის ის პრობლემა, რომელიც არსებობს იმ ქვეყნებში, სადაც არის ავტორიტარული მმართველობა და არ არის ოდნავი გამჭვირვალობა. სახელმწიფო ფონდები, რა თქმა უნდა, არსებობს გერმანიაში, მაგრამ გერმანიის შემთხვევაში, ეს ყველაფერი ამ ქვეყანაში არსებული დემოკრატიული მმართველობის საერთო სტრუქტურაში უნდა დავინახოთ.მაგრამ თუ ჩვენ მხოლოდ ფორმალურად შევქმნით ასეთ თანხებს ბიუჯეტიდან და შემდეგ ვიტყვით, რომ ეს თანხები წავა თავისუფალი მედიისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების განვითარებაზე, ეს სრული სისულელეა. ჩვენ ვხედავთ, როგორ კეთდება ეს ავტორიტარულ ქვეყნებში, როგორიცაა რუსეთი, აზერბაიჯანი, ბელორუსია, სადაც დიდი კაპიტალი გროვდება და შემდეგ ეს კაპიტალი გულუხვად ეძლევა არასამთავრობო ორგანიზაციებს, ბიზნესს და მედიას. მაგრამ შემდეგ, ბუნებრივია, უკან სხედან და საერთოდ ვერ ამჩნევენ, რას აკეთებს ხელისუფლება. „ბიძინა ივანიშვილს ალბათ ეს უნდა“, – ამბობს ის.
დამოუკიდებელი მედიის წინაშე ფინანსური სირთულეები, პოლიტიკური ზეწოლა და გარე დაფინანსების შეზღუდვაა, თავისუფალი პრესის მომავალი ქვეყანაში კვლავ კითხვის ნიშნის ქვეშ რჩება. ვითარება დღითიდღე უფრო და უფრო რთულდება და თუ დამოუკიდებელი მედიის დასაცავად გადამწყვეტი ნაბიჯები არ გადაიდგმება, საქართველო რისკავს იქცეს იმ ქვეყნებს შორის, სადაც ჟურნალისტიკა და სიტყვის თავისუფლება უფრო პოლიტიკური პროპაგანდის იარაღად იქცევა, ვიდრე ობიექტური გაშუქების საშუალებად.
