ყოველწლიურად სახელმწიფო „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამისათვის 40 მილიონ ლარს გამოყოფს, რომელიც უკვე 15 წელია მოქმედებს და სოფლებს განვითარებისთვის სახსრებს აძლევს. თუმცა, ყოველწლიური დაფინანსების მიუხედავად, ახალქალაქის სოფლებში მკვეთრი ცვლილებები არ შეინიშნება, რაც გავლენას ახდენს ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხზე. როგორ გამოიყენება „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის სახსრები ამ სოფლებში, რა მიზნები აქვს პროგრამას და როგორ ხორციელდება ისინი?
„სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამა არის პროგრამა, რომელიც მიმართულია სოფლის განვითარებაზე. ამ პროგრამის ფარგლებში თითოეულ სოფელს ენიჭება დაფინანსება, რის შემდეგაც მოსახლეობა ადგენს სახსრების გამოყენების პრიორიტეტულ მიმართულებებს. შემდეგ იწყება მათი განხორციელება. პროგრამის იდეა სამოქალაქო მონაწილეობის თვალსაზრისით საინტერესო და დემოკრატიულია, მაგრამ შეზღუდვებისა და რიგი დეტალების გამო შედეგები მოკრძალებული რჩება. მოდით ზოგიერთი მათგანი უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ.
შეზღუდული სახსრები – შეზღუდული შედეგები
„სოფლის მხარდაჭერის“ სახელმწიფო პროგრამა ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში, ისევე როგორც საქართველოს მასშტაბით, უკვე 15 წელია, 2009 წლიდან მოქმედებს. ის 2017 და 2018 წლებში შეჩერდა, მაგრამ 2019 წლიდან ყოველწლიურად ტარდება.
პროგრამის დასაწყისში „სოფლის მხარდაჭერის“ თანხები თითოეული სოფლისთვის იცვლებოდა და ყოველწლიურად გადაითვლებოდა. საწყისი ოდენობა სოფლების მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით განისაზღვრება, ყველა სოფლისთვის გამოყოფილ მინიმალურ თანხას დამატებითი თანხა მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით ემატება. პატარა სოფლები მცირე თანხას ღებულობდნენ, ხოლო დიდი სოფლები გაცილებით მეტს. ახალქალაქის მუნიციპალიტეტისთვის თანხები 6000-8000-დან 52000-53000 ლარამდე მერყეობდა. 2019 წელს პროგრამის განახლების შემდეგ, ხარჯების გაანგარიშება შეიცვალა: ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის ფარგლებში მინიმალური თანხა ახლა 10 000 ლარია, მაქსიმალური 20 000 ლარი. მოსახლეობის მიხედვით სოფლებს შეუძლიათ მიიღონ 12000 ლარი ან 16000 ლარი.
„სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის ბიუჯეტი 2019 წლიდან უცვლელია და 40 მლნ ლარს შეადგენს. სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში 3 366 000 ლარია გამოყოფილი. ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი 922 000 ლარს იღებს.
გადაანგარიშებამდე ახალქალაქმა „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის მიხედვით მეტი თანხა მიიღო, მაგალითად, 2015 წელს თანხა 1 067 601 ლარს შეადგენდა, ხოლო 2016 წელს – 1 111 730 ლარს.
თავიდან სოფლებში პროგრამის ფარგლებში არანაირი მსხვილი პროექტი არ განხორციელებულა, ვინაიდან ყველა სახის სამუშაო არ იყო დაშვებული. ადგილობრივ მოსახლეობას მიეწოდა შეზღუდული სია. 2017 წელს პროგრამის მოულოდნელი შეწყვეტის შემდეგ, ახალქალაქის ბევრი სოფელი დარჩა დაუმთავრებელი პროექტებით და ახლის დაწყების ეშინოდათ, ეჭვქვეშ აყენებდნენ პროგრამის მომავალს. „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის ფარგლებში 2017 წელს დაუმთავრებელი სამუშაოების დასრულება ადგილობრივი ბიუჯეტიდან დაფინანსდა და ამ მიზნით ახალქალაქის მუნიციპალიტეტმა 800 000 – 900 000 ლარი გამოყო.
პროგრამის განახლებისა და ყოველწლიურად გაგრძელების შემდეგ, ზოგიერთმა სოფელმა „გაბედა“ დიდი პროექტების წამოწყება და რამდენიმე წლის განმავლობაში განხორციელება. ერთ-ერთი ასეთი პროექტი იყო სოფელ ხანდოს სპორტული დარბაზი. სოფელში 2021 წელს „სოფლის მხარდაჭრრის“ პროგრამის თანხების გამოყოფა ახალგაზრდებისთვის სპორტული დარბაზის ასაშენებლად დაიწყეს, მაგრამ არ იციან რამდენი წელი დასჭირდება მშენებლობის დასრულებას. ხანდო მუნიციპალიტეტის ერთ-ერთი შედარებით დიდი სოფელია და ყოველწლიურად ამ პროგრამით მუნიციპალიტეტში მაქსიმალურ თანხას – 20 000 ლარს იღებს. 2021 წელს აშენდა ფუნდამენტი და საყრდენი სვეტები.
ფოტო JNEWS-ის არქივიდან. სოფელ ხანდოს სპორტული დარბაზი, ზაფხული 2021 წელი
სოფლის მოსახლეობა სპორტული დარბაზის აშენებით გახარებულია და იმედოვნებს, რომ ის ახალგაზრდებს შეინარჩუნებს, მაგრამ გაჭიანურებული მშენებლობა მათ მაინც აწუხებთ: პროექტის ინიციატორმა თაობამ შესაძლოა ვეღარ ისარგებლოს ამ სპორტული დარბაზით.
„4 წელია ვერ აშენებენ, და 4 წელიწადში დამთავრდება თუ არა არ იციან. ყოველ წელს გარკვრულ სამუშაოს ასრულებენ. კარგია, რომ აშენებენ, მაგრამ აგვიანებენ. საჭირო იყო სწრაფად აშენება, სახელმწიფოს შეეძლო მისი აშენება ოთხ წელიწადში, თუ მოინდომებდა. კიდევ ბევრი სამუშაოა დარჩენილი, უფრო მეტი ვიდრე ახლაა გაკეთებული: იატაკი, გათბობა, ფანჯრები. სოფელში 4 ახალგაზრდა ბიჭია, მათ შორის ჩემი ძმისშვილიც, რომლებიც ტაქსით სოფელ კორხში მიდიან, რათა სპორტით დაკავდნენ. ყველა ოჯახს ამის შესაძლებლობა არ აქვს“, – ამბობს ვლადიმერ შირინიანი, სოფელ ხანდოს მცხოვრები.
სპორტული დარბაზი სოფელ ხანდოში. 2023 წლის გაზაფხული. ფოტო JNEWS-ის არქივიდან
დღეისათვის შენობის მხოლოდ კედლები და სახურავია აშენებული და არა მხოლოდ „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის სახსრებით.
სახელმწიფო აუდიტის სამსახურმა ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის 2020-2021 წლების საქმიანობა შეამოწმა. აუდიტის დასკვნაში მითითებული იყო, რომ გარკვეული თანხები არაეფექტურად დაიხარჯა და „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის ბევრი პროექტი დაუმთავრებელი დარჩა. ამის შემდეგ ადგილობრივმა ბიუჯეტმა „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის თანხების გამოყოფა დაწყებული სამუშაოების დასასრულებლად დაიწყო.
2024 წელს 30-მდე სოფელმა „სოფლია მხარდაჭერის“ პროგრამით დამატებითი თანხები მიიღო. ადგილობრივმა ბიუჯეტმა „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის თანხის 200%-მდე სამუშაო მთლიანობაში ან დიდი პროექტების ცალკეული კომპონენტების დასასრულებლად დაამატა. თითოეულ სოფელში თანხა ინდივიდუალურად განისაზღვრა.
სოფელ ხანდომ 2024 წელს ადგილობრივი ბიუჯეტიდან30 000 ლარზე მეტი მიიღო, რაც „სოფლის მხარდაჭერის” პროგრამის თანხის150%-ს შეადგენდა. შენობის სახურავის მშენებლობაზე ტენდერი 2024 წლის ბოლოს 50 061 ლარის ოდენობით გამოცხადდა.
სოფელ ხანდოს სპორტული დარბაზი 2025 წლის იანვარში
შეზღუდული პრიორიტეტები და მოკლევადიანი შედეგები
„სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის პირველ წლებში სოფლები თანხებს ძირითადად სარიტუალო სახლების გარემონტებაზე, მათთვის აღჭურვილობის შესყიდვაზე, სასაფლაოების შემოღობვაზე, გზების რეაბილიტაციაზე და სხვა სამუშაოებზე ხარჯავდნენ. პროგრამის მე-4-5 წელს სოფლებმა დაიწყეს ინვესტიცია გრძელვადიან პროექტებში, როგორიცაა წყალსადენების რეაბილიტაცია და წყალსაცავების მშენებლობა. ბოლო წლებში სოფლებში ღამის ქუჩების განათება ყველაზე პოპულარული პრიორიტეტი გახდა. თუმცა, ყველა სამუშაო არ შეიძლება დაფინანსდეს „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის სახსრებიდან, აკრძალულ სამუშაოებს შორისაა სკოლების გარემონტება, გაზიფიცირება და ელექტროფიკაცია, გარდა ქუჩის განათებისა და სხვა.
ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის სოფლებში, სადაც ბუნებრივი აირი არ არის, სოფლის პრობლემებზე ყველა საუბარი გაზის უქონლობით მთავრდება და სასურველ ცვლილებად გაზმომარაგებას ასახელებენ. სოფელი სულდა ერთ-ერთი არაგაზირებული სოფელია, როცა მოსახლეობა სოფლის გაზიფიცირებისთვის „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამიდან თანხის გამოყენებას სვთავაზობს, მაგრამ ეს დაუშვებელია.
ფოტო JNEWS-ის არქივიდან, შეხვედრა პრიორიტეტული სამუშაოების შესარჩევად სოფელ სულდაში, 2023 წელი
სოფელ სულდას „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის მიხედვით თანხა 16000 ლარს შეადგენს. 2024 წელს სულდაში „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის თანხა სოფლის შიგნით წყალმომარაგების ხაზის რეაბილიტაციასა და პირუტყვისთვის აუზის გარემონტებაზე დაიხარჯა.
„სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის ფარგლებში დაშვებულია შემდეგი პრიორიტეტები: სასმელი წყალმომარაგების სისტემა (ჭების და წყლის მილების ჩათვლით), შენობების საძირკველი, გამწმენდი ნაგებობები, ჭები, სარწყავი სისტემები, სანიაღვრე არხები, ხიდები, ბადეები, გადასასვლელები, განათება, სკოლებისა და სკოლამდელი დაწესებულებების მიმდებარე ტერიტორიების გამწვანება, ამბულატორიული კლინიკებისა და სპორტული ინფრასტრუქტურის ინვენტარი, საზოგადოებრივი ბაღები სათამაშო მოედნებითა და ინვენტარით, სველი წერტილებით, წისქვილი, სასაფლაოების შემოღობვა და გამწვანება, ჰიდროელექტროსადგურები და მათი რეაბილიტაცია, ობიექტების მისამართების და გეოგრაფიული ნიშნების, ტურისტული ნიშნების დამონტაჟება. 2025 წლის პროგრამის პრიორიტეტებში შედის ტრანსპორტის შესყიდვაც .
პრიორიტეტები ხშირად იცვლებოდა. 2020 წელს „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის თანხის გამოყენება სარიტუალო სახლებისთვის, სასაფლაოების კეთილმოწყობისა და კულტურული ცენტრების გარემონტებისთვის შეუძლებელი იყო, თუმცა ეს ადრე დაშვებული იყო. 2021 წელს დაშვებული იყო სარიტუალო სახლებზე გამოყენება, მაგრამ არა კულტურის სახლებზე. ზოგჯერ შეხვედრებზე ადამიანები გამოხატავენ უკმაყოფილებას იმის გამო, რომ მათ „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამით დაშვებული პრიორიტეტები არ სჭირდებათ, ხოლო მათთვის საჭირო სამუშაოს დაფინანსება შეუძლებელია.
2021 წლის თებერვალი, შეხვედრა სოფელ ხორენიაში „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამით. მოსახლეობა უკმაყოფილოა, რომ მათ არ აძლევენ უფლებას დაასრულონ კულტურის სახლის რემონტი, რომელიც ადრე „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამით დაიწყო, რომელიც ასევე სარიტუალო სახლს ემსახურება.
„სოფლის მხარდაჭერის” პროგრამის სახსრების უმეტესობა მოკლევადიანი შედეგის მქონე სამუშაოზე დაიხარჯა. სოფლები „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის თანხებს ან ნახევარს ხრეშის დასაყრელად და სოფლის შიდა გზების გრეიდერით გასწორებისათვის გამოყოფდნენ. ამ სამუშაოს შედეგები პირველი ძლიერი წვიმს შედეგად ირეცხება.
სამოქალაქო მონაწილეობა
რაზე დაიხარჯოს „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის თანხა, სოფლის მოსახლეობამ საერთო კრებაზე უნდა გადაწყვიტოს, რომელსაც ასევე ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის მერიის წარმომადგენლები ესწრებიან, მათ არ აქვთ უფლება ჩაერიონ საარჩევნო პროცესში , არამედ თავად შეხვედრის პროცესს წარმართავენ.
როგორც ჩანს, ეს პროგრამა უზრუნველყოფს მოქალაქეთა მონაწილეობას, რაც ადგილობრივმა ხელისუფლებამ „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის“ მიხედვით უნდა უზრუნველყოს. თუმცა, ის ფორმალურად უზრუნველყოფს.
ზოგადად, სოფლებში პრიორიტეტული სამუშაოების შესარჩევ შეკრებაზე ძალიან ცოტა ადამიანი იკრიბება, სოფლებში მოსახლეობის ჩართულობა არ არის სათანადო დონეზე. არჩევანის გასაკეთებლად უნდა დაესწროს სოფლის მცხოვრებთა 20%, წინააღმდეგ შემთხვევაში შეხვედრა ბათილად ითვლება, მაგრამ ხშირად ასე არ ხდება. ხოლო ქალები შეხვედრებზე ერთეულ შემთხვევებში არიან. ისინი თვლიან, რომ ეს ქალის საქმე არ არის.
სოფელ ალათუმანში მცხოვრები სუზან ტონოიანი ამბობს, რომ მან იცის შეხვედრების შესახებ, მაგრამ არ მონაწილეობს: „ეს კაცის საქმეა, ქალებს არ აინტერესებთ“.
ხშირად პრიორიტეტული სამუშაოების შერჩევისას შეხვედრებზე მოსახლეობა ვერ ირჩევს პრიორიტეტს, შეკრებილების შეხედულება იყოფა. თუ სოფლის მოსახლეობა ვერ არჩევს პრიორიტეტს, მაშინ მუნიციპალიტეტის ხელმძღვანელობას ამის გაკეთება შეხვედრის მონაწილეების მიერ წამოყენებული პრიორიტეტების შესწავლით შეუძლია.
ფოტო JNEWS-ის არქივიდან. სოფელ მერენიაში 2019 წელს მოსახლეობას შორის ხანგრძლივი და მწვავე დებატების შემდეგ შეხვედრა პრიორიტეტული სამუშაოს არჩევის გარეშე დასრულდა.
ხშირად შეხვედრები არ იძლევა სასურველ შედეგს. მოსახლეობა შეხვედრის შემდეგ იწყებს საუბარს მნიშვნელოვან საკითხებზე და შედეგად, პრიორიტეტები მთელი წლის განმავლობაში იცვლება. ამგვარად, სოფელმა დადეშმა 2020 წელს სამჯერ შეცვალა სამუშაო, საბოლოოდ კი სოფლის ხიდის რეაბილიტაციაზე შეჩერდა და სამუშაოები მხოლოდ დეკემბრის ბოლოს დასრულდა.
15 წელზე მეტია, რაც ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის სოფლები განვითარდა, მოსახლეობა უკეთესი ცხოვრებისკენ ისწრაფვის და უფრო დიდ მოთხოვნებს აყენებს. ზოგიერთი, ვინც არსებულ პრობლემებს ვერ ეგუება, ტოვებს სოფელს და უკეთესი ცხოვრების საძიებლად სხვაგან გადადის. ახალქალაქის რამდენიმე პატარა სოფელი დაცარიელებულია. ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის სოფლებს დღეს ფართომასშტაბიანი სამუშაოები სწრაფად ჩატარება ესაჭიროებათ, რაც მიუთითებს დაფინანსების ან „სოფლის მხარდაჭერის“ პროგრამის პრიორიტეტების გადახედვის აუცილებლობაზე. თუმცა, ჯერჯერობით არანაირი ცვლილება არ მომხდარა: არც გამოყოფილი თანხების ოდენობა და არც შემოთავაზებული სამუშაოების ჩამონათვალი არ შეცვლილა.
